توبه و رحمت خدا (قرآن)

توبه، زمینه ساز برخورداری انسان از رحمت الهی را فراهم می کند.

رحمت الهی

فتلقی ءادم من ربه کلمـت فتاب علیه انه هو التواب الرحیم.(سپس آدم از پروردگارش کلماتی دریافت داشت؛ (و با آنها توبه کرد.) وخداوند توبه او را پذیرفت؛ چرا که خداوند توبه‌پذیر و مهربان است.) (جملات ذیل این قبیل آیات، در مقام تعلیل برای صدر آنهاست و برداشت بر این اساس صورت گرفته است.) واذ قال موسی لقومه یـقوم... فتوبوا الی بارئکم... انه هو التواب الرحیم.(و زمانی را که موسی به قوم خود گفت: «ای قوم من! شما با انتخاب گوساله (برای پرستش) به خود ستم کردید! پس توبه کنید؛ و به سوی خالق خود باز گردید! و خود را (یکدیگر را) به قتل برسانید! این کار، برای شما در پیشگاه پروردگارتان بهتر است.» سپس خداوند توبه شما را پذیرفت؛ زیرا که او توبه‌پذیر و رحیم است.) الا الذین تابوا واصلحوا وبینوا فاولـئک اتوب علیهم وانا التواب الرحیم.(مگر آنها که توبه و بازگشت کردند، و (اعمال بد خود را، با اعمال نیک،) اصلاح نمودند، (و آنچه را کتمان کرده بودند؛ آشکار ساختند؛) من توبه آنها را می‌پذیرم؛ که من توّاب و رحیمم.) الا الذین تابوا من بعد ذلک واصلحوا فان الله غفور رحیم.(مگر کسانی که پس از آن، توبه کنند و اصلاح نمایند؛ (و در مقام جبران گناهان گذشته برآیند، که توبه آنها پذیرفته خواهد شد؛) زیرا خداوند، آمرزنده و بخشنده است.) .. فان تابا واصلحا... ان الله کان توابـا رحیما. (و از میان شما، آن مردان و زنانی که (همسر ندارند، و) مرتکب آن کار (زشت) می‌شوند، آنها را آزار دهید (و حد بر آنان جاری نمایید)! و اگر توبه کنند، و (خود را) اصلاح نمایند، (و به جبران گذشته بپردازند،) از آنها درگذرید! زیرا خداوند، توبه‌پذیر و مهربان است.) وما ارسلنا من رسول الا لیطاع باذن الله ولو انهم اذ ظـلموا انفسهم جاءوک فاستغفروا الله واستغفر لهم الرسول لوجدوا الله توابـا رحیمـا.(ما هیچ پیامبری را نفرستادیم مگر برای این که به فرمان خدا، از وی اطاعت شود. و اگر این مخالفان، هنگامی که به خود ستم می‌کردند (و فرمانهای خدا را زیر پا می‌گذاردند)، به نزد تو می‌آمدند؛ و از خدا طلب آمرزش می‌کردند؛ و پیامبر هم برای آنها استغفار می‌کرد؛ خدا را توبه پذیر و مهربان می‌یافتند.) الا الذین تابوا من قبل ان تقدروا علیهم فاعلموا ان الله غفور رحیم.(مگر آنها که پیش از دست یافتن شما بر آنان، توبه کنند؛ پس بدانید (خدا توبه آنها را می‌پذیرد؛) خداوند آمرزنده و مهربان است.) فمن تاب من بعد ظـلمه واصلح... ان الله غفور رحیم.(اما آن کس که پس از ستم کردن، توبه و جبران نماید، خداوند توبه او را می‌پذیرد؛ (و از این مجازات؛ معاف می‌شود، زیرا) خداوند، آمرزنده و مهربان است.) افلا یتوبون الی الله... والله... رحیم.(آیا به سوی خدا بازنمی‌گردند، و از او طلب آمرزش نمی‌کنند؟ (در حالی که) خداوند آمرزنده مهربان است.) .. من عمل منکم سوءا بجهــلة ثم تاب من بعده... فانه... رحیم.(هرگاه کسانی که به آیات ما ایمان دارند نزد تو آیند، به آنها بگو: «سلام بر شما پروردگارتان، رحمت را بر خود فرض کرده؛ هر کس از شما کار بدی از روی نادانی کند، سپس توبه و اصلاح (و جبران) نماید، (مشمول رحمت خدا می‌شود چرا که) او آمرزنده مهربان است.»)

آیات دیگر

والذین عملوا السیـات ثم تابوا من بعدها وءامنوا ان ربک من بعدها... رحیم.(و آنها که گناه کردند، و بعد از آن توبه نمودند و ایمان آوردند، (امید عفو او را دارند؛ زیرا) پروردگار تو، در پی این کار، آمرزنده و مهربان است.) .. فان تابوا واقاموا الصلوة وءاتوا الزکوة فخلوا سبیلهم ان الله غفور رحیم.((امّا) وقتی ماه‌های حرام پایان گرفت، مشرکان را هر جا یافتید به قتل برسانید؛ و آنها را اسیر سازید؛ و محاصره کنید؛ و در هر کمینگاه، بر سر راه آنها بنشینید! هرگاه توبه کنند، و نماز را برپا دارند، و زکات را بپردازند، آنها را رها سازید؛ زیرا خداوند آمرزنده و مهربان است!) ثم یتوب الله من بعد ذلک علی من یشاء والله غفور رحیم.(سپس خداوند -بعد از آن- توبه هر کس را بخواهد (و شایسته بداند)، می‌پذیرد؛ و خداوند آمرزنده و مهربان است.) وءاخرون اعترفوا بذنوبهم خلطوا عملا صــلحـا وءاخر سیئـا عسی الله ان یتوب علیهم ان الله غفور رحیم(و گروهی دیگر، به گناهان خود اعتراف کردند؛ و کار خوب و بد را به هم آمیختند؛ امید می‌رود که خداوند توبه آنها را بپذیرد؛ به یقین، خداوند آمرزنده و مهربان است!) الم یعلموا ان الله هو یقبل التوبة عن عباده ویاخذ الصدقـت وان الله هو التواب الرحیم.(آیا نمی‌دانستند که فقط خداوند توبه را از بندگانش می‌پذیرد، و صدقات را می‌گیرد، و خداوند توبه‌پذیر و مهربان است؟!) لقد تاب الله علی النبی والمهـجرین والانصار الذین اتبعوه فی ساعة العسرة من بعد ما کاد یزیغ قلوب فریق منهم ثم تاب علیهم انه بهم رءوف رحیم.(مسلما خداوند رحمت خود را شامل حال پیامبر و مهاجران و انصار، که در زمان عسرت و شدت (در جنگ تبوک) از او پیروی کردند، نمود؛ بعد از آنکه نزدیک بود دلهای گروهی از آنها، از حق منحرف شود (و از میدان جنگ بازگردند)؛ سپس خدا توبه آنها را پذیرفت، که او نسبت به آنان مهربان و رحیم است! ) وعلی الثلـثة الذین خلفوا... ثم تاب علیهم لیتوبوا ان الله هو التواب الرحیم.((همچنین) آن سه نفر که (از شرکت در جنگ تبوک) تخلف جستند، (و مسلمانان با آنان قطع رابطه نمودند،) تا آن حد که زمین با همه وسعتش بر آنها تنگ شد؛ (حتی) در وجود خویش، جایی برای خود نمی‌یافتند؛ (در آن هنگام) دانستند پناهگاهی از خدا جز بسوی او نیست؛ سپس خدا رحمتش را شامل حال آنها نمود، (و به آنان توفیق داد) تا توبه کنند؛ خداوند بسیار توبه پذیر و مهربان است!) واستغفروا ربکم ثم توبوا الیه ان ربی رحیم ودود. ثم ان ربک للذین عملوا السوء بجهــلة ثم تابوا من بعد ذلک... ان ربک من بعدها... الا الذین تابوا من بعد ذلک... فان الله... رحیم. الا من تاب... وکان الله... رحیمـا. الا من ظـلم ثم بدل حسنـا بعد سوء فانی غفور رحیم.( )(منظور از «بدل حسنا» توبه است.) قال رب انی ظـلمت نفسی فاغفر لی... انه هو... الرحیم.

منبع

فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «توبه و رحمت خدا».