جایگاه زنان نیکوکار وضعیت امروز، چشم انداز فردا

چپ

زنان ایرانی از گذشته های دور تاکنون در عرصه های نیکوکارانه فعال بوده اند. امروزه نیز با حضور در این وادی، نقش خود را در کاهش فقر و نابرابری جلوگیری از آسیب های اجتماعی و تربیت نسلی آگاه و روشنگر ایفا می کننده با تنی چند از فعالان و صاحب نظران زن که کارنامه درخشانی در این حیطه از خود به جای گذاشته اند، صحبت کرده ایم ونظرشان را در خصوص فعالیت های خیریه و جایگاه بروز و تاثیرگذاری اجتماعی زنان جویا شده ایم.

لیلا ارشد:مؤسس و مدیرعامل خانه خورشید کنشگر در حوزه زنان آسیب دیده اجتماعی

تجربة من در ۲۹ سال کارمدنی نشان داده است که زنان در نهادهای مدنی و اقدامات انسان دوستانه خیلی خوش درخشیدند و این جای خرسندی دارد. زمانی که الان را با دهه ۷۰ مقایسه می کنم، متوجه می شوم که تعداد زنانی که دغدغه مشکلات اجتماعی را دارند و علاقه مندند که وضعیت زنان و جامعه را بهبود ببخشند، روز به روز در حال افزایش است.

اگر در گذشته این دغدغه ها خاص یک گروه سنی بود، الان به گروه سنی پایین ترنیز سرایت کرده است و دختر خانم های خیلی جوان تمایل دارند در اقدامات خیرخواهانه مشارکت کنند.

یکی از دلایلش این است که تعداد بسیاری از این خانم ها تحصیلات دانشگاهی دارند و چون در دانشگاه های ما بیشتر موضوعات به صورت نظری تدریس می شود، آنها علاقه دارند این مباحث را در عمل هم پیاده کنند. به عنوان مثال، دخترانی که در رشته هایی، همانند روانشناسی، مددکاری اجتماعی و... تحصیل می کنند، فضایی برای آنها وجود ندارد که بتوانند مطالعات خود را در دنیای واقعی پیاده کنند؛ بنابراین با حضور در این عرصه ها اهداف خود را عملی می کنند.

سخت شدن شرايط، محدودیت ها و... باعث شده جوانان علاقه مند شوند تعلق خود را به جامعه نشان دهند. نقش زنان در رساندن پیام نیازمندی های زنان به مسئولان، بسیار چشمگیر بوده است. همچنین دراقدامات پژوهشی که با انگیزه افزایش آگاهی عموم مردم انجام شده است، نقش زنان بسیار پررنگ بوده است.

داوطلبان بسیاری از سمن ها در حوزه آسیب های اجتماعی، علاقه مندند مانند ما فکر بکنند: اینکه خوشبختی فردی نیست، بلکه خوشبختی وقتی وجود دارد که همه گیر باشد. خوش درخشیدن زنان، پاکدستی، پایبندی به اصول اخلاقی و دانش آنها نشان داده است که ظرفیت های خوبی برای حضور فعال تر زنان وجود دارد. وضعیت جامعه نشان دهنده این است که می توان به آینده خوش بین بود و امیدوارم بتوانیم از ظرفیت های موجود به خوبی بهره ببریم.

افسر افشارنادری: جامعه شناس و استاد دانشگاه کنشگر اجتماعی

فعالیت های داوطلبانه در ایران از سال های کهن در تمامی اقشار جامعه مورد توجه بوده است. از دوران صفویه به بعد فعالیت های خیریه به صورت وقف اموال با انگیزه های گوناگون شدت پیدا کرده است. این تغییر شکل فعالیت های داوطلبانه که امروزه از طریق رسانه ها صورت می گیرد، تقریبا به دوران ناصرالدين شاه برمی گردد - البته نه به صورت رسانه مجازی. بعد از دوران صفویه ایرانیان با غرب از طریق تحصیل، تجارت و ... ارتباط برقرار کردند و این آشنایی باعث شکل گیری تغییراتی در فعالیت های دواطلبانه و خیرخواهانه شد که تا انقلاب مشروطه و پس از آن هم ادامه داشت. اگر بپذیریم که فعالیت های خیریه الگویی است با رفتارهای حمایتی که در اخلاق جمعی پشتوانه محکمی دارد و خیلی پسنديده به شمار می آید، می توانیم بگوییم که آنها نقش دگرخواهانه و جهت دهنده به الگوی رفتاری دارند.

مشارکت های اجتماعی در فعالیت های داوطلبانه یکی از راه هایی است که افراد را با جامعه مدنی پیوند می دهد. گروه های مختلفی از بانوان در فعالیت های اجتماعی مشارکت می کنند که همه آنها یک هدف را دنبال می کنند: «مشارکت در فعالیتهای اجتماعی جامعه).

نقش زنان در فعالیت های اجتماعی در گذشته مبتنی بر اهداکنندگی بوده است و بعد شکل نظارت یافته و امروزه مفهوم مشارکت و حمایت به خود گرفته است. به نظر من زنان با حضور در فعالیتهای اجتماعی و خیریه در صدد راه یافتن به حوزه عمومی هستند.

مشارکت زنان در فعالیت های اجتماعی و خیریه علاوه بر روح و جسم خودشان بر روح و جسم جامعه هم اثر بسزایی می گذارد. دولت با حمایت از فعالیت های اجتماعی زنان می تواند بخشی از مسئولیت حمایتی خود را به آنها واگذار کند و در حقیقت طبق شواهد موجود زنان نیز به خوبی از پس آن برخواهند آمد.

امیدواریم که سمن ها و دولت با حمایت خود از سازمانهای مردم نهاد و موسسات خیریه ای که بانوان آنها را اداره می کنند، باعث همه گیری خدمات این سازمان ها در جامعه شوند.

فاطمه تندگویان: مؤسس و مدیرعامل بنیاد نیکوکاری رایحه کنشگر حوزه زنان سرپرست خانوار

توسعه در هر کشوری مستلزم همکاری و حضور هر دو جنس است. زنان ما در طول تاريخ سعی کرده اند به گونه ای در روند فعالیت های اجتماعی سهیم باشند؛ ولی همواره با موانعی مواجه بوده اند.

اما در ۵۰ سال اخیر زنان فراتر از سطح خانواده رفته اند و در فعالیت های اجتماعی مشارکت کرده اند. تغییر سبک زندگی و پیشرفت فناوری باعث شده است، زنان فراغ بال بیشتری داشته باشند و بتوانند بخشی از زمان خود را به فعالیت های اجتماعی و اقتصادی اختصاص دهند.

مجموعه فعالیت هایی که ماهیت خیرخواهانه دارد و در قالب سازمان های مدنی و غیردولتی انجام می شود. به طور کلی زنان به جهت روح عاطفی و نگاه مادرانه آنچه را که در اختیار دارند، با حس بخشندگی در اختیار دیگران قرار می دهند.

آنها زمانی بی نیاز می شوند که احساس کنند توانسته اند مهرو شفقت را در جامعه جاری سازند. همین زمینه های روحی است که باعث می شود نقشی که زنان در قالب سازمانهای غیردولتی ایفا میکنند، بسیار چشمگیرتر از مردان باشد. به طور خاص در طول ۲۰ سال گذشته، فعالیت زنان از قالب سنتی خارج شده است و در قالب سازمان های غیردولتی در نقش حمایتی و توانمندسازی ظاهر شده اند. در این سازمان ها همه در کار خیر آن سهیم هستند و مانند شرکتی سهامی، ورودی اش منابع و حمایت هایی هست که از جانب نیکوکاران صورت می گیرد و خروجی آن انسانی توانمند شده است که با عزت نفس زندگی خود را اداره می کند.

این فعالیت های خداپسندانه به عنوان مسئولیتی اجتماعی تلقی می شود که هرشهروندی برای معنا بخشیدن به زندگی اش باید در این حوزه ها فعال شود. روح بخشنده زنان، مسئولیت پذیری و تعهد کاری آنها باعث می شود، زنان در فعالیت های اجتماعی و خیرخواهانه حضور گسترده داشته باشند. این فرصت خوبی برای جامعه ما هست که با تکیه بر این پتانسیل مسیر توسعه را سرعت ببخشد. امیدوارم قدردان حضور فعال زنان باشیم و با حمایت از آنها کمک کنیم احساس رضایت داشته باشند.

فیروزه صابر :مدیرعامل بنیاد توسعه کارآفرینی زنان و جوانان کارآفرین و کنشگر حوزه زنان

مشارکت مدنی از جمله شاخص های اصلی توسعه اجتماعی است و مشارکت اجتماعی زنان نیز یکی از مهم ترین شاخص های توسعه جامعه مدنی است. هرچند حضور اجتماعی زنان در سال های اخیر روبه جلو بوده است و ظرفیت بسیاری برای بروز آن وجود دارد؛ اما این حضور در توسعه اجتماعی نقش درخور توجهی نداشته است.

به طور کلی مشارکت اجتماعی به عوامل دیگری از جمله سطح دانش عمومی، نرخ اشتغال و... بستگی دارد. عنصر هویت یابی عامل مهمی در مشارکت زنان در عرصه اجتماعی است که سرآمد آن طی همین سال ها در عرصه آموزش عالی پدیدار شد. اما این تصویر در وادی فعالیت های اجتماعی مناسب نبوده است و از این رو به نسبت صعود عوامل مؤثر بر حضور زنان در عرصه اجتماعی و فعالیت های نیکوکارانه ، انتظار بیشتری برای تنظیم آن می رود . عناصری از جمله اعتماد اجتماعی، سطح دانش، موقعیت اجتماعی، گستره روابط اجتماعی و نیز منابع، دامنه مشارکت اجتماعی زنان را گسترده تر می کند؛ زیرا تأثیرگذاری مشارکت اجتماعی زنان هم در نهاد خانواده و هم در گستره اجتماعی زمینه های مهرورزی، امنیت در خانواده و جامعه، فضای نوع دوستی و صلح جویی را تقویت می کند.

اما نکته آن است که تقویت این حضور نیازمند ساماندهی با پیشینه تشكل گرایی است. برخی مقالات پیمایشی در زمینه مشارکت اجتماعی زنان در ایران نشان از آن دارد که بالاترین سطح مشارکت مربوط به مشارکت های مذهبی و خیریه ای و در سطح پایین تری مشارکت نهادی وانجمنی است.

حضور زنان در عرصه اجتماعی و فعالیت های داوطلبانه و بشردوستانه در سال های اخیر با وجود اندک بودنش نویددهنده است. اما در مسیر پیش رو ضمن تلاش برای ارتقای کمی و کیفی حضور زنان در عرصه های اجتماعی، نیاز به آگاهی بخشی، یادگیری، شناخت فرصت های کار داوطلبانه و بهره مندی از الگوی گذران فراغتی فعالانه در سطوح و سنین مختلف است. این مسیر کمک خواهد کرد که زن به عنوان عنصری مولد و اثربخش در متن جامعه ایفای نقش کرده و رشد کند.

شهره کوهکن: مؤسس ومديرعامل بنیاد نیکوکاری شروین روبن زاده کنشگر حوزه نیکوکاری

از آنجا که زنان نیمی از جمعیت فعال را تشکیل می دهند، مشارکت آنان در عرصه های مختلف از جمله فعالیت های اجتماعی و خیریهای ضرورت است. در سراسر جهان زنان به طور وسیعی در حرکت های اجتماعی و سیاسی جامعه، در زمان بحران مشارکت می کنند. بحران اقتصادی در کشورهای کمتر توسعه یافته، احساس بودي زنان در کنار مردان در فعالیت های اجتماعی-اقتصادی را افزایش می دهد. مشارکت اجتماعی زنان باعث ایجاد اثرات مثبت در فرد و زندگی خانوادگی و همچنین افزایش قابلیت سازگاری آنها با دیگران می شود. هنگامی که فرد با واقعیت های موجود در جامعه و در زندگی افراد دیگر روبرو می شود، می تواند خواسته های خودش را در درون خانواده تعدیل کند و برای دست یافتن به یک زندگی سالم و آرام از تجربه دیگران استفاده کند.

مشارکت اجتماعی زنان در سرنوشت خویش به عنوان هدفی ارزشی است، بدین معنی که زنان خود در تصمیمات و اقدامات سرنوشت ساز خویش شرکت مؤثر داشته باشند و این مشارکت در همه مراحل برنامه ریزی و تصمیم گیری برای آنها به عنوان ارزش تلقی شود .

همچنین مشارکت خود بخشی از فرایند و نتیجه توسعه است و منجربه موضوعات زیر می شود:

۱. افزایش حس اعتماد، خودکفایی و امنیت روحی زنان

۲. تلاش بیشتر آنها در به نتیجه رساندن فعالیت ها

٣. بروز زمینه های رشد استعداد و خلاقیت های آنها

4. کاهش هزینه اجرای برنامه ها و طرح ها با مشارکت آنها بنیاد نیکوکاری شروین روبن زاده که سازمانی غیردولتی، غیرسیاسی و غیرانتفاعی است در سال ۱۳۸۴ با اهداف انسان دوستانه، تعالی زندگی انسان ها، کاهش نابرابری ها و نیل به رفاه واقعی تأسیس شد.

این بنیاد بر این باور است که مشارکت خیریهای زنان به طور مستقیم بر رفاه خانواده ها تأثیر مثبت دارد؛ لذا پیشنهاد می شود برای تشویق زنان به این گونه مشارکت ها تا حدی امکانات مالی برای آنها در نظر گرفته شود تا در همین راستا جامعه به ارزش بیشتر دست یابد.

نسیم یادگار: مدیرعامل موسسه غیرانتفاعی بخش سوم کارآفرین و کنشگر حوزه زنان

فعالیت های خیریه باتوجه به ماهیت غیرانتفاعی و عقلانیت اخلاقی حاکم بر فرایندهای آن، بستر مناسبی برای زنان فراهم می آورند. مدیریت زنانه و مردانه تفاوت هایی دارد که البته در اینجا مسئله جنسیت در اثر جامعه پذیری مطرح است، نه جنسیت زیستی.

این تفاوت را می توان در توجه به روابط و دیدن کسب و کار به عنوان شبکه ای از روابط کاری و خانوادگی، تلاش در حفظ روابط، تمرکز بر کیفیت به جای کمیت و بی توجهی به قدرت دید که ظرفیت ها و افق های مدیریت زنانه را در خیریه ها نشان می دهد.

شواهد نشان میدهد بیشتر خیریه های ایرانی در سطوح مختلف سازمانی از زنان استفاده می کنند. در کار خیریه تعادل ذهنیت کارآفرینانه با عقلانیت اجتماعی می تواند نقطه اتکا پذیری برای پیشبرد اهداف اجتماعی سازمان باشد، از این رو سازمان های متعادل از نظر جنسیتی می توانند در رسیدن به این مهم راه گشا باشند.

البته همان طور که گفته شد، جنسیت زیستی در اینجا مطرح نیست؛ یعنی زنانگی در یک شخص با زیست مردانه هم وجود دارد. با توجه به ماهیت کار خیریه ، به نظر می رسد مردانی که با زنانگی بیشتر در سازمان های خیریه کار می کنند، عملکرد بهتری دارند و در عین حال سازمان را به سمت سازمان اقتصادی سوق نمی دهند.

مردانی نیز با مردانگی بیشتر که ویژگی هایی چون قدرت طلبی، پیشرفت گرایی، سلطه گری، کمیت گرایی، رقابت جویی در برابر کیفیت گرایی، دارند به احتمال زیاد سازمان را از ماهیت اجتماعی خود به سمت سازمان اقتصادی پیش ببرند.

بنابراین بهتر آن است که بگوییم زنانگی، افق روشنی برای بهبود و پیشبرد خیریه ها دارد تا زن و مرد بودن زیستی. در عین حال، تعادل زنانگی و مردانگی هم می تواند افق بهتری برای سازمان های خیریه آینده باشد.

این تعادل سازمان ها را از تبدیل شدن به سازمان بازتوزیع کننده منابع، یعنی غلتیدن به سمت اجتماعی بودن صرف وواسطه خیر بودن، باز می دارد. همچنین این نگاه باعث می شود سازمان ها به سمت سازمان ارزش آفرین اجتماعی ( مولد خير عمومی با رویکردهای نوین توانمندسازی، کسب وکار اجتماعی و کارآفرینی اجتماعی هدایت شوند.

دکتر پروانه میرزایی: مسئول گروه امدادرسانی در مناطق صعب العبور کنشگر حوزه نیکوکاری

حضور بانوان در فعالیت های خیرخواهانه با توجه به دارا بودن نقش مادری وتربیتی بسیار اثربخش خواهد بود. با وجود اینکه حضور در فعالیت های خارج از خانه علی رغم مسئولیت های مادری و همسری بسیار سخت است اعضای خانواده و به ویژه فرزندان با دیدن فعالیت های ما در می آموزند و این گونه مادر در تربیت نسل خیرخواه و فعال هم سهیم خواهد بود.

پیشرفت گسترده بانوان در زمینه های علمی وتحصیلی در سال های اخیر منجر به رشد و پیشرفت آنها در فعالیت های خیریه واجتماعی شده است.

اما متأسفانه فعالیت های آنها به سبب نگاه مردسالارانه در جامعه کمتر دیده می شود. تجربه سال های اخیر نشان داده است که بانوان در فعالیت های خیریه بسیار مثمر ثمر بوده اند؛ زیرا خانم ها قدرت درک بیشتری از مشکلات خانم ها دارند و در زمینه برقراری ارتباط و درک متقابل بهتر عمل می کنند.

به عنوان مثال، وقتی گروه ما برای خدمت رسانی وارد روستا می شود، خانم ها به راحتی مشکلات خانوادگی و درمانی خود را بیان می کنند، به ویژه در کار درمان خیلی از روستاها اگر پزشک خانم نباشد، اصلا مراجعه نمی کنند.

پس می توان نتیجه گرفت حضور بانوان در کارهای خیریه و داوطلبانه بسیار ضروری است، حداقل برای کمک به بانوان آسیب دیده. گروه امدادرسانی در مناطق صعب العبور ( health afford help) علاوه بر ارائه خدمات پزشکی سعی میکند بیماران نیازمند به درمان سطح ۲ و ۳ را شناسایی کند و برای درمان تکمیلی ارجاع دهد.

در کنار این موارد خدمات حمایتی، آموزشی و امدادرسانی در بلایای طبیعی را نیز ارائه می دهد. با توجه به شرایط موجود و فعالیت گسترده بانوان در فعالیت های خیریه، باید گفت حتی اگر در آینده از آنها حمایت هم نشود، بازهم به ارائه خدمات خود ادامه می دهند؛ چراکه با تمام وجود و با علاقه قدم در این مسیر گذاشته اند. امیدوارم دولت با حمایت های خود زمینه اثرگذاری بیشتر این ظرفیت ها را باعث شود.