شناختی موقوفه مستر استد آمریکایی در کرمانشاه
مؤلف: ستار کرمی کارشناس ارشد جغرافیا وبرنامه ریزی روستایی
محتویات
چکيده
وقف نه تنها از بُعد اقتصادي و اجتماعي داراي کارکرد مي‌باشد بلکه در بُعد فرهنگي نيز بسيار حائز اهميت است که يکي از مصاديق بارز آن ساخت مدارس دارالايتام توسط واقفين مي‌باشد. اين مراکز فرهنگي، علاوه بر نگهداري از کودکان بي‌سرپرست، به تعليم و تربيت آنان پرداخته و آن‌ها را باسواد نموده‌اند. مستر فرانس مورلي استد آمريکايي که در حدود سال1300ش در استان کرمانشاه فعاليت داشته، در روستاي قلعه از توابع دهستان درود فرامان کرمانشاه اقدام به خريداري اراضي و باغات روستا نموده و وقف در جهت تأمين مخارج پرورشگاه دارالايتام که توسط وي در روستا احداث شده مي‌نمايد. در اين نوشتار، موقوفه مستر استد، پيشينه واقف و شرح فعاليت‌هاي او هر چند به صورت گذرا بررسي مي‌شود. کليدواژه‌ها: وقف، موقوفه، مستر استد، دارالايتام، استدآباد.
مقدمه
ساخت پرورشگاه و دارالايتام از جمله مواردي است که همواره مورد توجه واقفان بوده و در مناطق مختلف کشور شاهد مراکزي تحت اين عناوين مي‌باشيم. نکته قابل ذکر وقف دارالايتام، جمع‌آوري افراد بي‌سرپرست از نقاط مختلف استان کرمانشاه و تعليم و تربيت آن‌ها در اين مرکز توسط فردي آمريکايي در حدود سال‌هاي 1300 تا 1326ش و نهايتا اعزام تعدادي از آن‌ها به کشورهاي آلمان، ايتاليا و آمريکا مي‌باشد. لذا در اين نوشتار، به بررسي پيشينه و سوابق واقف در استان کرمانشاه، معرفي موقوفه مستر استد، سابقه حضور مستر استد در دهستان درود فرامان، شناخت اجمالي محدوده و نهايتا بررسي وضع موجود موقوفه پرداخته شده است.
گذري بر پيشينه و فعاليت‌هاي مستر استد آمريکايي در کرمانشاه
کشور ايران به‌دليل موقعيت خاص جغرافيايي خود به‌عنوان پل ارتباطي جهان مطرح بوده و در ادوار مختلف مورد توجه قدرت‌هاي خارجي بوده تا بتوانند ضمن نفوذ و جلب توجه مردم براي خود جايگاهي در کشور کسب کنند. به همين منظور در طول تاريخ شاهد حضور اتباع بيگانه با القاب و عناوين مختلف مي‌باشيم. اين افراد با روش‌هاي گوناگون سعي در جلب اعتماد مردم جهت دستيابي به اهداف سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي کشور مورد نظرشان داشته‌اند. سرزمين کرمانشاهان گذشته از موقعيت خاص طبيعي، جغرافيايي و دارا بودن منابع سرشار زير زميني از لحاظ تاريخي نيز از قديمي‌ترين مناطق کشور به شمار مي‌رود و از ديرباز داراي تمدن و فرهنگي درخشان بوده است. [۱] آنچه محرز است مستر استد در پوشش يک کشيش آمريکايي از عوامل نشان‌دار دولت آمريکا در غرب کشور بوده است و با نامهاي گوناگوني شناخته شده است. [۲]
پيشينه حضور مستر استد آمريکايي در کرمانشاه به سال‌هاي بعد از انقلاب مشروطيت مربوط مي‌باشد و در سال 1289ش جهت احداث مريض‌خانه به کرمانشاه سفري داشته است. در سال 1295ش خانم ميسيز استد(مادر مستر استد) بيمارستان مسيح در کرمانشاه را افتتاح نمود. پس از فوت وي به سال 1301ش، دکتر پاکارد به رياست مريض‌خانه منصوب و بعد از 21 ماه توقف در کرمانشاه عازم تهران شد. سپس دکتر باسديگر به جاي وي منصوب گرديد و تا سال 1305ش رياست مريض خانه را بر عهده داشت. در اين سال دکتر باسديگر به رشت اعزام و مجددا دکتر پاکارد از تهران به کرمانشاه مراجعت و عهده‌دار رياست بيمارستان گرديد. پس از فوت خانم ميسيز استد در سال 1301ش، ميس بنت مسئوليت اداره دارالايتام تا سال 1304ش را بر عهده مي‌گيرد. در اين سال دارالايتام منحل و از تعداد 60 نفر اطفالي که در آنجا بودند، 13 نفر را به دارالايتام تبريز و 7 نفر را به مدرسه آمريکايي همدان اعزام و مابقي را تحويل بستگان دادند. [۳]
قبر فرانس مورلي استد واقف روستاي استدآباد (تولد1875 / وفات1947م) که بر سنگ قبر وي عبارت کودکان را دوست داشت نوشته شده است. اين قبر در کنار قبر ميسيز استد در روستاي استدآباد واقع است.
موقوفه مستر استد آمريکايي
مستر فرانس مورلي استد آمريکايي در سال 1309ش به اداره ثبت اسناد و املاک کرمانشاهان اعلام کرده که دو دانگ الي ربع مفروز از کل شش دانگ مزرعه درود فرامان به انضمام دو دانگ الي ربع دانگ مشاع از قنات اختصاصي مزرعه مزبور و حقابه از رودخانه قره سو به‌وسيله تلمبه که مقصود اينجانب از ثبت ملک مذکور اين است اين ملک را وقف بر مدرسه دارالايتام نموده و مادام‌الحيات توليتش با خو من مي‌باشد و عنوان ملک شخصي نبوده و نيست و در نامهاي نيز که به اداره معارف و اوقاف کرمانشاهان صادر گرديده آمده است: در خصوص ملک فرامان که تعلق به من دارد وقف دارالايتام نموده‌ام يک قطعه شش دانگي با ساختمانش، چهار پارچه باغ و يک آبادي لب رودخانه براي تلمبه که داراي پنج خانوار مي‌باشد و قسمتي از قنات که از 18 سهم، 7 سهم مال اين ملک مي‌باشد. [۴]
سابقه حضور و فعاليت‌هاي مستر استد در دهستان درود فرامان
در سال1302ش مستر استد آمريکايي زميني در دهستان درود فرامان (روستاي قلعه) خريداري و اقدام به تعليم زراعت و تربيت اطفال کرد. با ساختن پرورشگاه به جمع‌آوري کودکان بي‌سرپرست و يتيم پرداخته و تعداد 50 کودک بي‌سرپرست از مناطق هرسين، کاکاوند، درود فرامان و روستاهاي اطراف کرمانشاه و ماهيدشت به اين مرکز انتقال داده شد. در اين پرورشگاه با هزينه‌اي که مشخص نبود از چه محل و به‌وسيله چه کساني يا سازماني تأمين مي‌شد، کودکان را برزگ کرده و به تدريج به تبليغ دين مسيح مي‌پرداختند. در سال 1326ش مستر استد درگذشت و در روستاي استدآباد به خاک سپرده شد و پس از او همسرش خانم جني کروز بنا بر وصيت مستر استد اداره پرورشگاه تا زمان اقامت در ايران را بر عهده مي‌گيرد. خانم جني کروز نيز آقاي هيدن برک را وکيل خود در اداره امور پرورشگاه و اراضي و باغات پس از ترک اقامت در ايران انتخاب مي‌نمايد. از سال 1326ش به بعد که افراد يتيم پرورشگاه به سن بلوغ رسيده بودند تعدادي از آن‌ها در همان محل با هم ازدواج کرده و به تهران و ساير شهرستان‌ها فرستاده شدند و حتي عده‌اي از آن‌ها به آلمان، ايتاليا و آمريکا اعزام شدند. پس از آن کار پرورش کودکان بي‌سرپرست متوقف و اقدام به تبليغات مذهبي کردند به‌طوري که در زمان يکي از ميسيونرهاي آمريکايي به‌نام مستردون که احتمالاً آخرين مسئول پرورشگاه روستاي فرامان بوده است تبليغ مسيحيت به اوج خود مي‌رسد. در اين زمان با نمايش فيلم و تأمين مايحتاج و وسايل امرار معاش براي فقرا توجه آنان را به خود جلب کرده و عده‌اي جذب مجالس تبليغي آمريکايي‌ها شدند ولي تمام اهالي روستا از تبليغات مذهبي آمريکايي‌ها استقبال نمي‌کردند و همان گونه که ذکر شد تعدادي از افراد فقير و نيازمند جامعه روستايي از موضوع استقبال کردند تا جايي که اهالي روستاي فرامان و روستاهاي اطراف از اعمال غير اسلامي آمريکايي‌ها ناراحت شده و با آن‌ها درگير مي‌شوند و به دنبال آن عوامل رژيم پهلوي چند تن از روستاييان را دستگير کرده و از آنان تعهد مي‌گيرند که در کار آمريکايي‌ها دخالت نکنند. [۵] لازم به ذکر است که فعاليت آمريکايي‌ها مربوط به قبل از پيروزي انقلاب شکوهمند اسلامي مي‌باشد.
شناخت اجمالي محدوده مورد مطالعه
روستاي استدآباد(قلعه سابق) از توابع دهستان درود فرامان جز بخش مرکزي کرمانشاه و در فاصله تقريبي50 کيلومتري در شرق کرمانشاه واقع شده است. اين روستا که به نام واقف آن فرانس مورلي استد شناخته شده، در حال حاضر داراي حدود 30 خانوار و جمعيتي معادل 120 نفر مي‌باشد از جمله فعاليت‌هاي روستايي محدوده مي‌توان به کشاورزي، دامداري، باغداري و... اشاره نمود.
وضع موجود موقوفه مستر استد
موقوفه مستر استد به توليت امانت متصرفي اداره کل اوقاف و امور خيريه کرمانشاه مي‌باشد. با توجه به اين که پرورشگاه روستاي استدآباد در حال حاضر فاقد کارکرد و به صورت متروکه مي‌باشد درآمد حاصل از موقوفه صرف هزينه نگهداري از کودکان بي‌سرپرست در موسسات خيريه ديگر مي‌گردد.
نتيجه گيري
وقف يکي از بادوام‌ترين مظاهر انفاق، احسان و نيکوکاري نسبت به مردم و خدمت به مصالح جامعه و زمينه‌ساز توسعه علمي، فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي است. اولين و مهم‌ترين کارکرد وقف در جامعه اسلامي از گذشته هاي دور تاکنون کارکرد آموزشي و فرهنگي بوده است به عبارتي تنوع در وقف اعم از رقباتي که وقف مي‌شود و يا نحوه مصرف و انتفاع از مال موقوفه آن قدر زياد است که خود آن بهترين دليل بر تنوع سليقه فرهنگي واقفان مي‌باشد. حمايت از افراد بي‌سرپرست از جمله مواردي است که همواره مورد توجه خيرين بوده است لذا در طول تاريخ شاهد تأسيس مراکزي فرهنگي تحت عناوين: پرورشگاه، شيرخوارگاه و دارالايتام در مناطق مختلف کشور مي‌باشيم. موقوفه مستر استد در استان کرمانشاه نيز که مربوط به سال1300ش مي‌باشد از جمله مراکزي است که در گذشته در امر پرورش و تعليم و تربيت افراد بي‌سرپرست ايفاي نقش نموده است و با توجه به اين که وقف مذکور در مملکتي اسلامي حادث گرديده حکم وقف بر آن ساري و جاري مي‌باشد و به‌دليل اين که در سنت حسنه وقف توجه و احترام به نيت واقف بسيار حايز اهميت است مي‌توان با رعايت جوانب شرعي اقدام به بازسازي، مرمت و راه‌اندازي بنا نموده و درآمد حاصل از مزارع و باغات را صرف هزينه و نگهداري از افراد بي‌سرپرست در همان پرورشگاه نمود.
منابع
1. کرمانشاهان و تمدن ديرينه آن، ايرج افشار سيستاني، انتشارات زرين، جلد دوم، 1371.
2. زندگان عرصه عشق(مجموعه اسناد وقفي اداره کل اوقاف و امور خيريه استان کرمانشاهان، شرح حال واقفان؛ به انضمام تشريح تاريخ سياسي، اجتماعي و اقتصادي وقف استان)، اردشير کشاورز، کرمانشاه، انتشارات طاق بستان، سه جلد. 1382.
