معرفی مجموعه مقالات برگزیده کنگره ملی امامزادگان با محوریت حسین بن موسی الکاظم علیه السلام

مؤلف: سید امیر حسین کامرانی راد

مقدمه

به‌ دليل جايگاه ويژه و حمايت و پيروي راستين ايرانيان و ارادت خاص آنان به ساحت مقدس ائمه معصومين عليهم السلام و فرزندان و نوادگان آنان، از ديرباز، اين سرزمين، مأمن و مأواي امامزادگاني بوده که به دلايل تاريخي، سياسي، اجتماعي و همچنين نشر معارف و فرهنگ غني اسلامي به اين منطقه هجرت نموده‌اند. آثار و برکات وجود اين ذوات نوراني و مقدس نه تنها در زمان حضور آنان، بلکه پس از شهادت و يا وفات ايشان نيز استمرار يافته و مأمن مؤمنين و دوستداران راه حقيقت ‌شده است. وجود هزاران حرم و بقعه متبرکه در ايران در کنار اعتقاد راسخ به مقام و منزلت مجاوران آن اماکن مقدس و اعتقادات ايشان به فرهنگ و معارف غني اسلامي چنان ظرفيتي در اين اماکن ايجاد کرده است که به عنوان يک شبکه گسترده و توسعه يافته اجتماعي و در قالب قطب‌هاي فرهنگي کشور، نقشي راهبردي در ترويج و نهادينه‌سازي فرهنگ و سبک زندگي اسلامي را بر عهده دارند. توجه علمي و متناسب با مقتضيات زمان و مکان و بهره‌گيري از ظرفيت‌هاي علمي روز دنيا و به‌کارگيري تکنولوژي‌هاي نوين از جمله ضرورت‌هاي تبديل بقاع و اماکن متبرکه به قطب‌هاي فرهنگي کشور است و تحقق اين امر نيازمند تحقيقات علمي جامعي است که بر آن اساس بتوان مدل جامعي را طراحي و متناسب با آن، ساختار مناسب و پويايي ايجاد نمود که جهت نشر و تعميق فرهنگ و معارف غني اسلامي و سيره و روش زندگي اسلامي مورد بهره‌برداري قرار گيرد. دومين کنگره ملي امامزادگان که با محوريت حضرت حسين بن موسي الکاظم عليه السلام در تاريخ 13 و 14 مهر 1394 در شهرستان طبس توسط معاونت فرهنگي و اجتماعي سازمان اوقاف و امور خيريه با همکاري اداره کل اوقاف و امور خيريه استان خراسان جنوبي، آستان مقدس حضرت حسين بن موسي الکاظم عليه السلام و دانشگاه علوم و معارف قرآن کريم برگزار گرديد، گواهي تلاش در جهت معرفي زواياي وجودي و شخصيت اين ذوات نوراني و تبديل آستان مقدس آنان به قطب‌هايي است که نه تنها جاذب ابدان عاشقان و شيفتگان اهل بيت عليهم السلام مي‌باشند بلکه با گذشت قرن‌ها پس از شهادت يا وفات، هنوز پرچمدار ترويج فرهنگ غني و سبک زندگي اسلامي هستند. آستان مقدس حضرت حسين بن موسي عليه السلام که بر اساس نقل مشهور و برخي مستندات تاريخي به عنوان فرزند بلاواسطه امام کاظم عليه السلام و برادر امام رضا عليه السلام معرفي گرديده است يکي از اين امامزادگان شاخص است که حرم نوراني وي سال‌هاست همچون نگيني در طبس و ناحيه مرکزي ايران مي‌درخشد. منزلت و جايگاه اين امامزاده عظيم‌الشأن زماني آشکار مي‌گردد که در طول قرن‌هاي متمادي پرچمدار ترويج و گسترش فرهنگ ناب وحياني و هدايت بشريت در مسير کمال و سعادت واقعي و احياي احکام و تعاليم الهي و چراغي فروزان براي جويندگان راه حقيقت بوده است. در اين کنگره، دويست و سي و شش مقاله در سه محور «شخصيت شناسي حضرت حسين بن موسي الکاظم عليه السلام»، «نقش فرهنگي امامزادگان» و «بررسي جلوه‌هاي هنري و معماري امامزادگان و بقاع متبرکه» دريافت گرديد و مورد ارزيابي قرار گرفت و در نهايت هجده اثر به عنوان مقالات برگزيده در يک جلد (504 صفحه‌) و در قطع وزيري با شمارگان 2000 نسخه چاپ و به جامعه علمي کشور تقديم گرديد. اين کتاب که حاصل قلم‌فرسايي پژوهشگران و محققان و به مناسبت برگزاري کنگره بزرگداشت حضرت حسين بن موسي الکاظم عليه السلام نگارش يافته است، صرفاً تجلي پرتوي از انوار مقدس شخصيت عظيم‌الشأن آن امامزاده واجب‌التعظيم است که اميد است زمينه‌اي جهت تحقيقات بيشتر در اين خصوص، معرفي ابعاد شخصيتي و جايگاه و منزلت ايشان و بهره‌مندي از تلاش علمي ساير محققان باشد تا در راستاي منويات مقام معظم رهبري، بستر لازم براي تبديل اين بقعه متبرکه به يکي از بارزترين قطب‌هاي فرهنگي کشور فراهم آيد. در ادامه، به معرفي مقالات برگزيده‌اي که در اين کتاب منتشر شده مي‌پردازيم.

شخصيت‌شناسي تاريخي حسين ‌بن موسي ‌الکاظم عليه السلام بر اساس علم انساب

نويسنده: سجاد حبيبي اعتقاد و عمل، بر اساس مفاد آيات قرآن و روايات اهل‌بيت عليهم السلام است که انسان را به سعادت مي‌رساند. يکي از مفاهيم قرآني و ‌روايي، لزوم احترام و ابراز محبت به امامان معصوم عليهم السلام است. واضح است که اُنس با امامزادگان عظيم‌الشأن، محترم ‌شمردن اهل‌بيت عليهم السلام بوده و سبب خشنودي ائمه اطهار عليهم السلام مي‌شود. پيش‌زمينه انس با امامزادگان، آگاهي از ويژگي‌هاي شخصيتي و اصل ‌و نسب آنهاست. شناساندن نسب امامزادگان، سبب افزايش انگيزه زائران و مجاوران، براي کسب معرفت بيشتر به فرزندان ائمه هدي عليهم السلام مي‌شود. ايران اسلامي افتخار دارد که منزلگاه مناسبي براي گسترس اهداف تبليغي فرزندان معصومين عليهم السلام بوده، هم‌اکنون نيز مدفن اين امامزادگان، پايگاه مناسبي براي پيشرفت فرهنگي‌ و معرفتيِ جامعه انساني است. يکي از امامزادگان که بنا بر مشهور، مزار ايشان در شهرستان طبس از استان خراسان‌ جنوبي قرار دارد، «حسين‌ بن موسي ‌الکاظم عليه السلام» است. افزايش آگاهي آحاد جامعه درباره نسب حسين‌ بن موسي عليه السلام و مزار ايشان، سبب بزرگداشت بيشتر ايشان از سوي مردم شده و شبهات احتمالي را مي‌زدايد. نام حسين ‌بن موسي عليه السلام با لقب خاصي، در منابع تاريخ و انساب ذکر شده است. نويسنده در اين نوشتار که با روش توصيفي- ‌تحليلي تنظيم نموده است، تحقيقي درباره نسب‌شناسي حضرت حسين‌ بن موسي عليه السلام انجام داده و نتيجه‌گيري نموده که اين امامزاده بزرگوار فرزند بلافصل حضرت امام کاظم عليه السلام بوده و مادر گرامي‌شان که نامي از ايشان در منابع نيامده، يک کنيز بوده است.

نقش امامزادگان در نهادينه‌سازي سبک زندگي اسلامي در ايران

نويسنده: ميثم کهن‏ترابي از جمله مؤلفه‏هاي يک جامعه ديني وجود سبک زندگي اسلامي در ميان افراد آن جامعه است. نزول دين مبين اسلام به عنوان آخرين دين آسماني که سعادت بشريت را براي هميشه تضمين مي‏کند همراه با ارائه سبکي از زندگي بوده که هم موجب پيشرفت و ترقي فرد و جامعه در دنيا مي‏شود و هم کمال و سعادت آخرت را فراهم مي‏سازد. اين سبک در قرآن و روايات معصومين عليهم السلام معرفي و توصيف شده است. مبلغان سبک زندگي اسلامي در مرتبه اول ذوات مقدسه معصومين عليهم السلام و سپس ذريه و خواص اصحاب آنها بوده‏اند. گرچه تبليغ و ترويج سبک زندگي اسلامي مختص فرد و يا گروه خاصي نيست اما امامزادگان به جهت قرابت با ائمه هدي عليهم السلام و پرورش در دامان خاندان رسالت نقش مهمي در نهادينه کردن سبک زندگي اسلامي ايفا کرده‏اند. اين نقش‏آفريني در ايران به جهت اين‌که مردم از امامان معصوم عليهم السلام دور بوده‏اند و ارتباط مستمري نداشتند بسيار پررنگ‏تر بوده است؛ به‏ويژه اين‌که ايرانيان که تحت تسلط خلفاي اموي و عباسي همواره با اسلامي تحريف شده و ناقص روبرو بودند. امامزادگان حاضر در ايران هم از جنبه نظري و علمي در قالب انتقال احاديث معصومين عليهم السلام و هم از جنبه عملي با حضور اخلاق‌مدارانه در جامعه، سبک زندگي اسلامي را در ميان مردم نهادينه ساختند. بقاع متبرکه امامزادگان عليهم السلام از جمله اماکن فرهنگي محسوب مي‏شود که مردم با اجتماع در آنها، علاوه بر ابراز عشق و محبت نسبت به خاندان رسالت، به تحصيل اصول و مباني اسلام و سبک زندگي اسلامي مي‏پردازند. نويسنده در اين پژوهش، به بيان کيفيت نقش‏آفريني و تأثيرگذاري امامزادگان عليهم السلام در نهادينه کردن سبک زندگي اسلامي در جامعه ايران پرداخته است.

تفسير «زيارت‌نامه» امامزادگان، عرصه شاخصي براي بازخواني فلسفه زيارت

نويسنده: معصومه الحاقي نقد ديدگاه مخالفين زيارت بقاع متبرکه را به دو صورت مي‌توان مطرح ساخت. صورت اول اثبات صحت اين عمل با استعانت از مباحث اصولي و کلامي است که بيشترين پاسخ‌ها به مخالفين نيز به اين صورت داده شده است. اما صورت دوم با تحليل واقعيت‌هايي که در هنگام زيارت انجام مي‌گيرد قابل بررسي است. نگارنده اين مقاله معتقد است که بهترين راه جهت نقد ديدگاه مخالفين زيارت بقاع متبرکه - جداي از مباحث اصولي و کلامي که آن نيز متقن است-، تبيين رفتاري است که زائر در هنگام زيارت خود انجام مي‌دهد. از جمله مهم‌ترين اين رفتارها که مي‌توان از آن با عنوان ارکان زيارت نام برد، قرائت زيارت‌ نامه در حرم شريف امامزادگان است. تفسير مفاهيم و معارفي که در کلمات و جملات زيارت‌ نا‌مه به‌کار رفته است، روشن مي‌سازد که حقيقت زيارت بقاع متبرکه چيست و از اين راه نيز مي‌توان به فلسفه زيارت بقاع متبرکه دست يافت. در اين راستا اين تحقيق، با روش توصيفي ـ تحليلي و استفاده از منابع کتابخانه‌اي در حد توان علمي نويسنده، به تفسير زيارت‌نا‌مه مرسوم که در حرم شريف امامزادگان قرائت مي‌شود پرداخته است. آنچه مي‌توان به عنوان نتيجه اين پژوهش در بيان حقيقت زيارت‌نا‌مه برشمرد، معرفت حقيقي نسبت به تعاليم اسلامي است که بايد از آن به عنوان بارزترين شاخصه «زيارت‌نا‌مه» ياد کرد. اين تحقيق گرچه نمي‌تواند بازگو کننده تمام حقايق متون زيارت‌نامه باشد، اما با توجه به نو بودن اين روشِ اثبات حقيقت امر زيارت امامزادگان، مي‌تواند گامي آغازين جهت تبيين بيشتر آن توسط محققين باشد.

واکاوي شخصيت و روايات حسين بن موسي عليه السلام در منابع

نويسندگان: امير اشتري تلخستاني و ابراهيم گودرزي منابعِ شيعه و سنّي، فرزندان زيادي براي امام کاظم عليه السلام برشمرده اند که در برخي آثار، نام ايشان به تفکيک ذکر شده است. مسافرت اجباري امام رضا عليه السلام به خراسان در سال 202ه.ق به عنوان امام شيعيان و فرزند بزرگ امام کاظم عليه السلام، زمينه و انگيزه کافي براي مهاجرت شماري از برادران و خواهران آن حضرت را نيز به ايران مهيا کرد. يکي از آن بزرگواران، حضرت حسين بن موسي عليه السلام است که طبق برخي شواهد، سال‌ها پس از شهادت برادرشان امام رضا عليه السلام به ايران مهاجرت کرده و تا هنگام رحلت در شهر طبس به سر برده است. رواياتي از ايشان در بعضي کتاب هاي معتبر فقهي و حديثي ذکر شده که نام وي را در زمره راويان سخنان امامانِ شيعه قرار داده است. نويسندگان اين مقاله قصد دارند با روش توصيفي ـ تحليلي و با استفاده از روايات بر جاي مانده در منابع کهن شيعي از اين امامزاده واجب‌التعظيم، به واکاوي موضع ايشان نسبت به امامت امام رضا عليه السلام و امام جواد عليه السلام پرداخته، ارادت و اعتقاد وي را به برادر و برادرزاده اش نشان دهند.

نگاهي به زندگاني امامزاده حسين بن موسي بن جعفر عليه السلام در متون روايي و تاريخي

نويسندگان: محمد سبحاني يامچي ، هاجر جهانديده ، فرشته ذوالفقاري و سعيده آقايي اقدم پرداختن به زندگاني پربار ائمه اطهار و امامزادگان و بازشناسي سيره آن بزرگواران، از ضروريات جامعه اسلامي مي‌باشد تا سبک زندگي آنها، به عنوان نقشهِ راه، پيش روي جامعه کنوني قرار داده شود و از طريق پيروي از اين الگوهاي جامعِ الهي، راه کمال و سعادت پيموده شود. امامزاده واجب‌التعظيم حسين بن موسي عليه السلام نيز يکي از بزرگواران مدفون در ايران مي‌باشد که نويسندگان در اين مقاله سعي نموده‌اند با روش توصيفي ـ تحليلي، زندگاني و شخصيت اين امامزاده شريف، مورد بازخواني و بازانديشي قرار گيرد. و نتيجه‌گيري کرده‌اند که همه متون و روايات موجود، دلالت بر کرامت و فضل حضرت حسين بن موسي عليه السلام دارند که به عنوان يکي از امامزادگان جليل‌القدر مي‌باشد. ايشان فرزند امام کاظم عليه السلام و برادر حضرت رضا عليه السلام و عموي امام جواد عليه السلام است و از شخصيت بسيار ستوده و والايي برخوردار بوده، و مورد تمجيد حضرت رضا و امام جواد عليه السلام قرار گرفته ‌است.

ترويج زيارت امامزادگان راه‌کاري براي گسترش فرهنگ معنويت

نويسندگان: مجتبي اخوان و فاطمه حميديان از آنجا که امامزادگان به بارگاه حضرت حق تعالي راه يافته و از مقربان الهي هستند، زيارت آن بزرگواران براي دنيا و آخرت انسان مفيد است و باعث ارتقاي فرهنگ معنويت در جامعه مي‌شود. نويسندگان اين مقاله، با انجام مطالعه کتابخانه‌اي، بعد از مقدمه‌اي کوتاه، به زنده بودن اولياي خدا اشاره نموده‌اند. سپس جايگاه معنويت در زيارت امامزادگان را بررسي کرده‌اند. يافته‌هاي اين تحقيق نشان مي‌دهد، از آنجا که زائر امامزادگان عقيده دارد که آن بزرگواران انسان‌هاي کاملي هستند، با عشق و محبت به زيارت آنان مي‌شتابد و دوستي خود را اظهار مي‌کند و با بيزاري از دشمنان امامزادگان به صفات پسنديده روي آورده و از صفات رذيله دوري مي‌جويد. همچنين، زائر وظيفه خود مي‌داند، به احترام دوستي با امامزادگان عليه السلام، سنّت و سيرت آنان را بياموزد و از اخلاق و روش امامزادگان در رسيدن به کمال معنوي پيروي کند. روش پژوهش کيفي در اين نوشتار، مبتني بر رويکرد توصيفي و تحليلي مي‌باشد.

واکاوي روايات حسين بن موسي بن جعفر عليه السلام در کتب فريقين

نويسنده: داود شيخي زازراني حسين بن موسي عليه السلام فرزند امام کاظم عليه السلام شخصيتي است که به زواياي زندگي ايشان به لحاظ تاريخي و حديثي کمتر پرداخته شده است. نويسنده در اين مقاله، با تفحص در کتب روايي شيعه و سني، سي و شش روايت از حسين بن موسي بن جعفر عليه السلام استخراج نموده و براي اولين بار سعي کرده با ارزيابي سندي و محتوايي روايات، جنبه حديثي و شخصيتي ايشان تا حدودي نمايان شود. با واکاوي و تحليل اين روايات نشان داده مي‌شود سي متن حديث از سي و شش روايت بدون تکرار است و بيشترين نقل حديث(نوزده مورد) را وي از پدر گرامي‌شان داشته است. همچنين شانزده راوي که برخي از آنان بزرگان حديثي قم و عراق‌اند، ناقل روايات وي هستند و ناقل بيشترين آنها‌(سيزده مورد)، پسر برادرش محمد بن اسماعيل است. بر اساس تحليل روايات، ايشان در مسير باور اعتقاد شيعه امامي حرکت مي‌کند و منکر علم امام به آينده نبوده و عصمت امامان عليهم السلام را منافي با پرسش از رفتارشان نمي‌داند؛ از سوي ديگر با اين تعداد روايت و راوي از حسين بن موسي عليه السلام، اطلاق محدث بر وي سخن گزافي نيست.

بررسي لزوم زيارت امامزادگان از ديدگاه آيات و روايات

نويسنده: زهرا سالاري منش زيارت قبور ائمه و امامزادگان يکي از موضوعاتي است که در زندگي مسلمان‌ها از جايگاه ويژه‌اي برخودار و بر اساس آموزه‌هاي ديني حائز اهميت و توجه بسيار است. اين پژوهش، با هدف بررسي نقش زيارت و تأثير وجود آن در زندگي به روش توصيفي ـ تحليلي و با استفاده از آيات و روايات مي‌باشد و با پرداختن به جايگاه و ضرورت و تأثيرات آن، لزوم و ارزش زيارت امامزادگان را بيان مي‌کند. نويسنده در اين تحقيق، چنين نتيجه مي‌گيرد که وجود ائمه و امامزادگان به سبب جايگاه و شخصيت والاي انساني و مرتبه وجودي آنان نه تنها در زمان حيات، بلکه بعد از آن نيز برکات دنيوي و اخروي زيادي به همراه دارد و به سبب اين برکات که به برخي از آنان در اين تحقيق پرداخته شده است، اسلام به وجود و لزوم زيارت و پرداختن به آن در زندگي انسان تأکيد داشته است.

شناسايي عوامل مؤثر فرهنگي بر مديريت بقاع متبرکه

نويسنده: مهدي اثني عشران هدف نويسنده در اين پژوهش شناسايي عوامل فرهنگي موثر بر مديريت کارآمد بقاع متبرکه بوده است. بدين منظور مؤلفه‌هاي ارزش‌ها، هنجارها، آداب و رسوم، هنر و ميراث فرهنگي، باورها و مذهب مورد مطالعه قرار گرفته است. اين تحقيق به روش توصيفي پيمايشي عوامل فرهنگي را در ابعاد ارزش‌ها، هنجار‌ها، هنر و ميراث فرهنگي، باورها و مذهب مورد بررسي قرار داده است. نمونه آماري پژوهش، يکصد و پنجاه نفر از مديران اوقاف، متوليان بقاع و امامزادگان شهر اصفهان بوده است. ابزار جمع‌آوري اطلاعات پرسشنامه محقق است. در اين پژوهش جهت اطمينان از ابزار، تحقيق روايي محتوايي با نظر اساتيد و متخصصان فرهنگي انجام شده و به منظور برآورد پايايي از فرمول آلفاي کرونباخ استفاده و ضريب پايايي 85 / 0 محاسبه گرديده است. تجزيه و تحليل حاصل از اين پژوهش با استفاده از نرم افزار آماري spss در دو سطح توصيفي و استنباطي انجام شده است. در بخش آمار توصيفي مشخصه‌هاي آماري مانند: فراواني، درصد، ميانگين، انحراف معيار و در بخش آمار استنباطي آزمون t تک متغيره، آزمون فريدمن، تحليل واريانس استفاده گرديده است. نتايج نشان داده که ارزش‌ها با ميانگين 49 / 20، و مذهب با ميانگين 53 / 19 بيشترين تأثير و هنجارها با ميانگين 18 / 13 و آداب و رسوم با ميانگين 98 / 12 کمترين تأثير را داشتند و باورها با ميانگين 89 / 16 و هنر و ميراث فرهنگي با ميانگين 93 / 17 در حد متوسط تأثير قرار داشته‌اند. بر حسب عوامل دموگرافيک نتايج اين پژوهش حاکي از آن است که بين نمرات مؤلفه‌هاي فرهنگي بر حسب سن، تفاوت معناداري وجود ندارد. ولي بر حسب تحصيلات و جنس، تفاوت معناداري وجود دارد.

تأثير آستان مبارک حضرت حسين بن موسي الکاظم عليه السلام بر سيماي مذهبي شهرستان طبس و توسعه اقتصادي و عمراني آن

نويسنده: هاشم مرادي اين مقاله، يک پژوهش کيفي و از نوع مطالعه موردي مي‌باشد و به بررسي تأثير آستان مبارک امامزاده حسين بن موسي الکاظم عليه السلام شهرستان طبس بر سيماي مذهبي شهر و ابعاد اقتصادي و عمراني آن پرداخته است. روش محقق براي گردآوري داده‌ها روش مشاهده و مطالعه اسنادي بوده است. پژوهشگر بعد از جمع‌آوري داده‌ها سعي نموده است تا بر اساس يک تقسيم‌بندي منظم به توصيف، تحليل و تأثير اين آستان مبارک بر سيماي مذهبي شهر طبس و ابعاد اقتصادي و عمراني آن بپردازد. نتايج نشان مي‌دهد که فعاليت‌ها و اقدامات آستان مبارک حسين بن موسي الکاظم شهرستان طبس، تحت مديريت اين آستان و همچنين مديريت آستان قدس رضوي، سبب شده است تا اين مکان مقدس بتواند سيماي مذهبي شهر طبس را به گونه‌اي تحت تأثير قرار دهد که شهر طبس به مؤلفه‌هاي يک شهر مذهبي نزديک گردد. در بعد اقتصادي و عمراني نيز اين تأثيرات را مي‌توان به وضوح در ميزان درآمدزايي و اشتغال مردم شهر طبس و همچنين در گسترش زيرساخت‌هاي عمراني شهر مشاهده نمود.

بررسي نقش مذهب شيعه بر هنر و معماري امامزادگان ايران

نويسندگان: مظفر عباس‌زاده <reff> عضو هیأت علمی دانشکده هنر دانشگاه ارومیه، دانشجوی مقطع دکتری دانشگاه علم وصنعت. </ref> ، ايلقار اردبيل‌چي ، ريحانه يعقوبي و صبا مخلوقي ساخت مقابر براي بزرگان ديني و سياسي از ديرباز در جهان مرسوم بوده است. وجود تعداد زيادي از اين بناهاي آرامگاهي در ايران، اهميت ساخت اين گونه از ابنيه را در بين ايرانيان ياد‌آور مي‌شود. همزمان با ورود اسلام به اين کشور، معماري ايراني و به تبع آن مقبره‌سازي وارد برهه جديدي از تاريخ خود شد. در ادامه نيز با گسترش مذهب تشيع، معماران و هنرمندان شيعه به انعکاس باورها و اعتقادات خود در گونه‌هاي خاصي از معماري مانند مساجد وآرامگاه‌ها پرداختند. هدف نويسندگان اين مقاله، يافتن رابطه‌اي معقول بين باورهاي شيعه و هنر و معماري امامزادگان ايران مي‌باشد. جهت پيدا کردن چنين رابطه‌اي در ابتدا احکام اسلامي با تکيه بر نظر تشيع در مورد ساخت آرامگاه بر مدفن اشخاص مورد بررسي قرارگرفته است. در ادامه به طور مختصر، گونه شناسي معماري حکومت‌هايي که فرصت گسترش تفکر شيعه در آن دوره بوده و به‌خصوص حکومت‌هاي شيعه مذهب، چون آل‌بويه و صفوي که همراه با رسمي شدن تشيع در ايران است، مورد مطالعه قرار گرفته و در نهايت طرح معماري و تزيينات آرامگاه‌هاي اسلامي و تأثير اعتقادات تشيع بر آنها بررسي شده است. مطالعات به روش کتابخانه‌اي و روش تحقيق، پژوهشي توصيفي ـ تحليلي است. در آخر نويسندگان به اين نتيجه رسيده‌اند که اعتقادات معمار شيعه در هنر و معماري امامزادگان ايران از تزيينات تا طراحي، تأثير بسياري داشته است و معمار از اين مجرا براي بيان مفاهيم مدنظر خود استفاده کرده‌ و حتي باعث شکل‌گيري گونه خاصي از معماري آرامگاهي و معماري ايراني ـ اسلامي، با نام امامزاده‌ها شده است.

بررسي تطبيقي حيات تاريخي دو امامزاده هم‌نام در دو ايالت فارس و خراسان

نويسنده: جمشيد روستا نويسنده در اين نوشتار، با کاربرد روش توصيفي ـ تحليلي و با محوريت استفاده از منابع کتابخانه اي بر آن است تا در گام نخست از سفر تاريخي امام رضا عليه السلام به ايالت خراسان، سخن به ميان آورده و در دومين و اصلي ترين گام، ضمن بيان تأثير اين سفر در ساير مهاجرت ها، همچون سفر تاريخي احمد بن موسي عليه السلام و کاروان همراه ايشان به فارس، حيات تاريخي دو امامزاده هم‌نام يعني سيد علاءالدين حسين بن موسي عليه السلام در فارس را با سيد حسين بن موسي عليه السلام در خراسان جنوبي، مورد واکاوي قرار دهد. از همين رو پرسش اصلي نوشتار حاضر عبارت است از اين‌که: آيا مزارات متبرک موسوم به حسين بن موسي عليه السلام در دو ايالت فارس و خراسان، مربوط به يک شخصيت است يا خير؟ نتيجه پژوهش، حاکي از آن است که با توجه به بررسي‌هاي فراوان انجام شده از سوي نويسنده و صد البته با استناد به منابع متقن و موثقي که در باب هر دو امامزاده وجود دارد، به نظر مي رسد ـ بر خلاف نظرياتي که تاکنون مطرح شده و نويسندگان مختلف بسته به علايق خود به هر کدام از اين دو امامزاده بزرگوار، يکي را اصل دانسته و ديگري را فرع مي پندارند ـ هر دو امامزاده بزرگوار، از فرزندان امام موسي کاظم عليه السلام بوده‌اند.

سبک شناسي کاشي هاي صحن امامزاده حسين بن موسي الکاظم عليه السلام در طبس

نويسنده: معصومه کريمي بناي اوليه امامزاده حسين بن موسي الکاظم عليه السلام واقع در شهرستان طبس، به احتمال زياد، متعلق به قرن پنجم هجري است که در چند مرحله، در دوره هاي بعد و به ويژه قاجار و سپس، در سال هاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران، مرمت، بازسازي و احيا شده است. کاشي کاري هاي متنوع در بخش هاي مختلف، از مهم ترين تزيينات وابسته به معماري در بناي اين امامزاده به شمار مي رود که در سال هاي پس از انقلاب، به دست شرکت کاشي سنتي آستان قدس رضوي طراحي و نصب شده است. با توجه به نبود مطالعه قبلي با تمرکز بر اين تزيينات و هم چنين فقدان پيشينه روشن از هنر کاشي کاري در شهرستان طبس، نويسنده در اين مطالعه در نظر دارد انواع مختلف کاشي هاي موجود در اين بنا را، ابتدا از منظر ارتباط آن با عناصر و اجزاي معماري و سپس به لحاظ نوع تکنيک کاشي کاري و هم چنين نقوش آنها، معرفي و در طبقه بندي مدون ارائه کند. هدف نويسنده از اين پژوهش، شناخت سبک کلي حاکم بر گزينش و اجراي تزيينات کاشي در اين بناست که در موارد لزوم از مقايسه با بناهاي مشابه نيز ياري مي جويد. روش کلي پژوهش، توصيفي است که با مطالعه ميداني و عکسبرداري از محل و همچنين با استناد به منابع، جهت انطباق پيشينه انواع کاشي ها صورت گرفته است. يافته هاي پژوهش نشان مي دهد که کاشي هاي اين امامزاده با چهار تکنيکِ هفت رنگ، معرق، نره-اي و گره چين ساخته شده و نقوشِ آن، گره هاي هندسي، نقوش‌گردان و کتيبه اي است. در بين چهار خطِ ثلث، نستعليق، کوفي تزييني و بنَايي، ثلث بيشترين کاربرد را در کتيبه ها دارد و در کل، سبک کاشي هاي اين امامزاده امتزاج نه چندان زيبنده‌اي از تزيينات دوره هاي مختلف هنر اسلامي ايران، از ايلخاني به بعد است که به دليل اهميت معماري و تزيينات وابسته به آن در خراسانِ دوره تيموري، تأثير اين دوره از تاريخ معماري ايران را مي توان به صورت برجسته تري در بنا مشاهده کرد.

نقش آستان مقدس حضرت حسين بن موسي الکاظم عليه السلام بر سيماي مذهبي و توسعه شهري طبس

نويسندگان: سميه نوروزنژاد و بهجت هوشيار مقدم يکي از مهم ترين انگيزه هاي گردشگري در جهان، انگيزه مذهبي و زيارتي است. در اين راستا بقاع متبرکه علاوه بر نقش مذهبي مي توانند بر عمران و آباداني منطقه تأثيرگذار باشند و در کنار فضاي معنوي، فضاي تفريحي نيز براي مردم ايجاد کنند. نويسندگان در اين مقاله، به نقش آستان مقدس حضرت حسين بن موسي الکاظم عليه السلام بر سيماي مذهبي و توسعه شهري طبس پرداخته‌اند. و نتيجه‌گيري نموده‌اند آستان مقدس حضرت حسين بن موسي الکاظم عليه السلام يکي از مراکز مهم مذهبي در ايران است که سالانه با جذب تعداد زيادي از گردشگران مذهبي و فرهنگي، به حفظ هويت و ايجاد همبستگي فرهنگي- اجتماعي جامعه کمک نموده و نقش تأثيرگذاري بر توسعه شهري شهرستان طبس گذاشته است. فرآيند مديريت راهبردي الگوي قرآني پيشرفت فرهنگي در بقاع متبرکه نويسندگان: حسين شاهبازپور و مهدي محمودي فرهنگ، روش و شيوه زندگي مرسوم و عادت شده جامعه در عرصه هاي گوناگون حيات اجتماعي است و فرهنگ قرآني، فرهنگي نشأت گرفته از وحي و به طور خاص قرآن کريم است. اين فرهنگ به منظور ورود به صحنه اجتماعي و به طور خاص سيستم فرهنگي بقاع متبرکه، نيازمند فرآيندي خاص موسوم به فرآيند مديريت راهبردي است. اين فرآيند که شامل هشت مرحله است؛ فرهنگ قرآني را به صورت گام به گام و راهبردي در بين زائران اين بقاع متبرکه نهادينه مي‌کند. اين سيستم در واقع فرآيندي وابسته به هم است که نبود يا اشکال در هرکدام از اجزاي آن، موجب نارسايي در مراحل بعدي و به طبع آن، نقص در کل سيستم مي شود. نويسنده، ضرورت بحث را از اين حيث مي‌داند که با نظر به تأکيدهاي مکرر مقام معظم رهبري حفظه الله در خصوص اهميت اين اماکن مقدس در راستاي تبديل شدن به قطب هاي فرهنگي جامعه و همچنين با توجه به اين‌که در حوزه مديريت راهبردي فرهنگي اماکن مقدس امامزادگان تاکنون به صورت صحيح و روشمند به اين مسأله پرداخته نشده و يا به صورت ناقص پرداخته شده است؛ از اين رو مشاهده مي شود در مديريت فرهنگي اين اماکن نارسايي وجود داشته و به هدف مورد نظر دست پيدا نمي‌کنيم. از اين رو ضروري است ابتدا نسبت به اين مراحل شناخت پيدا کرده و سپس يک به يک اين مراحل به صورت صحيح اجرا شود تا نتيجه آن بنيادين شدن فرهنگ قرآني در بين زائران اين اماکن مقدس باشد.

فلسفه زيارت بقاع متبرکه در آينه آثار دنيوي و اخروي آن

نويسنده: فرشته آزادي نويسنده در اين تحقيق، مسأله پيش روي خود را «تبيين فلسفه زيارت بقاع متبرکه با توجه به آثار دنيوي و اخروي آن» مي‌داند و در اين راستا با روش توصيفي ـ تحليلي و استفاده از منابع کتابخانه‌اي به تفصيل اندک آراي موافق و مخالف در زمينه زيارت بقاع متبرکه پرداخته است. فرضيه اين تحقيق آن است که آثار دنيوي زيارت بقاع متبرکه در راستاي دست‌يابي به زندگي سعادتمندانه در حيات دنيوي و بهره‌گيري از مواهب الهي در سراي آخرت است و عملي کورکورانه و بي‌حاصل نيست. دستاوردهاي اين تحقيق از دو جنبه حائز اهميت است: اول اين‌که ضمن بيان فلسفه زيارت بقاع متبرکه، تبييني است از آثار و فوايد آن براي کساني که وجود اين بقاع، جزيي از زندگي اجتماعي و مذهبي آن‌هاست؛ ديگر آن‌که پاسخي است به منکرين زيارت بقاع متبرکه و کساني که اين فعل را عملي لغو و يا مخالف بسياري از بايدها و نبايدهاي آموزه‌هاي ديني دانسته‌اند. در اين راستا تحقيق، در دو عرصه کلي سامان پذيرفته است: عرصه اول مربوط به مباني اعتقادي و حقيقت اين عمل از ديدگاه اصول عقايد مکتب اسلام است که تبيين آن منجر به نقد و در نتيجه ردّ دلايل مخالفين زيارت بقاع متبرکه در زمينه شرک دانستن بوسيدن قبر و ضريح اولياي دين، شرک دانستن اعتقاد به توسل و شفاعت است. عرصه دوم مربوط به حقيقت زيارت بقاع متبرکه با توجه به آثار دنيوي و اخروي آن است که اين آثار را مي‌توان در اتحاد و يکپارچکي جامعه، حفظ قداست شعائر دين، معرفي الگو‌هاي شاخص به جامعه، شناخت مکتب و... مشاهده کرد. همچنين با بررسي متون زيارت‌نامه سفارش شده براي قرائت در هنگام زيارت بقاع متبرکه، آنچه روشن مي‌شود «معرفت ديني» است که بايد آن را به عنوان بارزترين شاخصه «زيارت‌نامه» برشمرد.

جايگاه علمي- حديثي حسين بن موسي الکاظم عليه السلام در دوران حضور اهل بيت عليهم السلام

نويسنده: محمد مهدي جندقيان بررسي ميراث حديثي امامزادگان عليهم السلام کمک خوبي در شناخت و شناساندن نقش ايشان در زمان حضور اهل‌بيت عليهم السلام است. حسين بن موسي الکاظم عليه السلام از فرزندان بلافصل حضرت امام کاظم عليه السلام است که در منابع روايي شيعي داراي حجم قابل اعتنايي از احاديث است و مي‌توان با مراجعه به متن و سند اين روايات شخصيت علمي، اجتماعي و منزلت ايشان در ميان اصحاب اماميه را معلوم ساخت. نويسنده در اين مقاله، تلاش کرده تا با تحليل دقيق ميراث حديثي حسين بن موسي عليه السلام، توصيف نسبتاً دقيق و معتبري از شخصيت فردي و نقش اجتماعي اين امامزاده جليل القدر ارائه دهد.

تأثير فرهنگي هجرت امام رضا عليه السلام و امامزادگان عليهم السلام در الگوسازي سبک زندگي اسلامي ايراني

نويسندگان: زهرا شيخوند و فاطمه سادات آقاسيدمحمد قاري يکي از افتخارات پايدار براي سرزمين ايران هجرت علي بن موسي الرضا عليه السلام و امامزادگان جليل‌القدر است؛ پديده‌اي(هجرت) که هر چند در گام نخست يکي از مهم‌ترين دستورات اديان الهي و آسماني به خصوص اسلام در راستاي رهايي از ظلم، ستم، شرک و به دست آوردن آزادي براي بشر است، اما تأثيرات بسيار شگرف ديگري نيز چون مباحث اعتقادي، اجتماعي، سياسي، اقتصادي، علمي و فرهنگي در جهت الگوسازي سبک زندگي اسلامي در طول تاريخ داشته است. نويسندگان در اين پژوهش، به لحاظ گستردگي دامنه بحث(تأثيرات هجرت در ابعاد گوناگوني چون: اعتقادي، اجتماعي، سياسي، اقتصادي، علمي و فرهنگي) مي‌کوشند تا به يکي از اين موارد تحت عنوان «تأثير فرهنگي هجرت امام رضا عليه السلام و امامزادگان عليه السلام در الگوسازي سبک زندگي اسلامي ايراني» بپردازند. اين تحقيق، به صورت توصيفي- مقطعي(Cross- Sectional) انجام گرديده و با تکيه بر مبناي روش تحقيق اسنادي و تکنيک تحليل محتوا صورت پذيرفته است.

پانویس