معرفی کتاب (مآخذ شناسی خدا)
مؤلف: سید امیر حسین کامرانی راد معرفي کتاب «مأخذشناسي وقف» وقف بسان چشمه‌اي زاينده، زلال و صاف از درون پاکي‌ها مي‌‌جوشد و خروشان در مسير تاريخ، به سمت بي‌نهايت جريان مي‌يابد و همگان را از صفاي خود مصفّا مي‌سازد. وقف از انديشههايي پاک و بدون ريا و به دور از هوس بازي‌هاي دنيايي زاده مي‌شود و هر چه بيشتر به پيش مي‌رود و آيندگان از آن بهره مي‌برند، نيت خالص واقف، تحققي ديگر يافته و نشانه‌هاي خلوص را بيشتر نمايان مي‌سازد. وقف آنچنان در زندگي هر انسان امروز پيش رفته که هيچ کس نمي‌تواند ادعا کند از مواهب وقف استفاده نکرده است چرا که حتماً چون همگان از برکات مساجد، مدارس، زيارتگاه‌ها و... استفاده‌ها کرده، که همه وقف است و يا از برکات وقف اداره مي‌شود. امروز بسياري از حرکت‌هاي فرهنگي و مذهبي در جهان اسلام و خصوصاً ايران اسلامي به برکت وقف و موقوفات انجام مي‌گيرد چرا که مبداء اين حرکت‌ها موقوفاتي همچون مساجد، حسينيه‌ها، تکايا، بقاع متبرکه و... است و ادامه اين حرکت‌ها براي رسيدن به هدف، نيازمند بودجه‌هاي مردمي و موقوفات خاص و عام است. بر اين اساس، وظيفه تمام انديشمندان ديني و اسلامي و حتي آنان که دغدغه ديني نداشته و در پي استيلاي فرهنگي هستند، بايستي بر گسترش وقف در بين مردم باشد تا همان گونه که ما از آثار و مواهب وقف گذشتگان استفاده مي‌کنيم، اين شجره طيبه استمرار يافته و آيندگان از برکات آن بهره‌ها برند. پس وقف را بايد شناخت و ابعاد مذهبي، فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي و مردمي آن را به ديگران شناساند، نظريه‌هاي جديدي در ابعاد فقهي و اجتماعي آن مطرح کرد و با استفاده از علوم جديد و تجربه ديگر کشورها، خصوصاً کشورهاي اسلامي و با توجه به نيازهاي جديد در عرصه‌هاي علم و فرهنگ، راه‌کارهاي امروزي و جديد براي وقف بيان کرد. اين کار که عملي بسيار سترگ است ميسر نخواهد شد مگر با فرهنگ‌سازي در جامعه، چرا که مردم هنوز براي وقف ابعادي خاص همچون گذشتگان در نظر دارند و يا گمان مي‌کنند فقط قشري خاص از ثروتمندان بايد اموال خود را وقف نمايند و يا در زمان خاص و اماکن خاصه مي‌توان وقف کرد، و حتي در برخي از مواقع وقف آميخته با خرافات و مسائل حاشيه‌اي مي‌شود. فرهنگ‌سازي جامعه در مرحله اول به دست انديشمندان جامعه است و سپس با اهتمام هنرمندان و اصحاب رسانه مي‌توان گام‌هاي اساسي‌تري در اين باره برداشت و صد البته سازمان اوقاف و امور خيريه با اقدامات شايسته و بايسته خود در حفظ و صيانت از موقوفات و جلب اعتماد مردم و اجراي دقيق نيات واقفان، مکمل حرکت انديشمندان، هنرمندان و اصحاب رسانه خواهد بود. براي آن که نخبگان جامعه را به اين وادي راهنمون باشيم بايستي فهرستي از آنچه تاکنون درباره وقف صورت گرفته ارائه شود تا اولاً زواياي کار معلوم و ثانياً از تجربه نگارشي و علمي ديگران براي تکميل مطالب استفاده شود. حتي آنچه انديشمندان ديگر کشورها درباره وقف گفته‌اند، بومي‌سازي شده و در مجامع علمي ايران با توجه به مکتب اثني عشري و گرايش مردمي، مطرح گرديده و ثالثاً منابع نگارشي وقف در ابعاد مختلف براي انديشمندي که ميل به نگارش براي وقف دارد مشخص شود. بدون در نظر گرفتن اين امور سه گانه نمي‌توان براي وقف مطلبي جديد ارائه داد؛ چرا که سنگ بناي تحقيق امروزي بايستي بر ديواره‌هاي ديروز گذارده شود. در غير اين صورت نگارش‌ها تماماً از معرفي وقف شروع و به اهدافي ساده‌نگارانه پايان مي‌يابد و اين دردي است که در برخي از آثار مقالات و کتاب‌هاي مختلفي که در دهه‌هاي اخير در کشور ما پيرامون وقف نگاشته مي‌شود، بدان مبتلا هستيم. يک اصل مهم در پژوهش، اطلاع و اشراف به منابع تحقيق و انتخاب منبع مناسب و جامع است و هر پژوهشگر پس از انتخاب موضوع پژوهشي، نيازمند مراجعه به آثار موجود در زمينه آن موضوع است تا بتواند از تجربه علم و آثار گذشتگان در فهم مطالب و ارائه افق‌هاي جديد استفاده برد، که کتاب‌شناسي‌ها مي‌توانند راه‌گشاي اين امر مهم براي محققان باشند. کتاب‌شناسي وقف مي‌تواند با معرفي آثار نگاشته شده، راهنمايي جدي و عملي از تمام اقدامات و تجربه‌ها و ابتکارات نگارشي در مقوله وقف و بازگو کننده دغدغه‌هاي فکري‌اي باشد که در جهان اسلام در بستر وقف جريان داشته و بيان‌گر حرکت‌هاي يکپارچه انديشمندان اسلامي در وادي وقف است. در اين تحقيق جامع درباره کتاب‌شناسي وقف، نويسنده سعي داشته تمام نوشتارهايي که درباره وقف تا پايان سال 1393 خورشيدي به صورت کتاب، مقاله، پايان نامه و نسخه خطي، به زبان‌هاي فارسي و عربي و مدارک اصلي که به زبان اردو ارائه شده را منعکس نمايد و حتي مطالبي اندک در حدّ چند صفحه که در کتابي حجيم ولي منبع از وقف بيان شده را به صورت «بخشي از کتاب» ارائه نموده و موضوعات مطرح شده در آن گفتار وقفي را بيان کرده است تا مخاطب به ابعاد نوشتار، واقف شده و براي تفصيل مطلب به نوشتار مراجعه نمايد. اين اثر با سپاسگذاري از انديشمنداني که در وادي کتاب‌شناسي وقف گام برداشته‌اند از تجربه چند کتاب شناسي و يا مقاله‌هاي معرفي کتاب وقف که قبلاً نوشته شده استفاده برده و سعي بر آن بوده که از مطالب آن‌ها استفاده نمايد و کاستي‌هاي آنان را در اين کتاب جبران نموده و تمام معرفي‌ها را کاربردي کرده و حتي براي سهولت کار پژوهشگران، به اختصار چند مکان نگهداري نوشتار بيان شده تا طالبانِ مطلب را در دسترسي به مطالب ياري رساند. قابل ذکر است نويسنده در اقدامي ارزشمند که اميد است توسط ساير پژوهشگران نيز صورت پذيرد، با تقديم اين کتاب به روح استاد ارجمندش حضرت آيت‌الله حاج سيد محمدعلي روضاتي (رحمه‌الله) که کتاب‌شناسي ذوفنون و علامه‌اي فرزانه بود، نسبت به استاد والامقام خود اداي دين نموده است. در اين تحقيق جامع درباره کتاب‌شناسي وقف، نويسنده سعي داشته تمام نوشتارهايي که درباره وقف تا پايان سال 1393 خورشيدي به صورت کتاب، مقاله، پايان نامه و نسخه خطي، به زبان‌هاي فارسي و عربي و مدارک اصلي که به زبان اردو ارائه شده را منعکس نمايد و حتي مطالبي اندک در حدّ چند صفحه که در کتابي حجيم ولي منبع از وقف بيان شده را به صورت «بخشي از کتاب» ارائه نموده و موضوعات مطرح شده در آن گفتار وقفي را بيان کرده است تا مخاطب به ابعاد نوشتار، واقف شده و براي تفصيل مطلب به نوشتار مراجعه نمايد. اين اثر با سپاسگذاري از انديشمنداني که در وادي کتاب‌شناسي وقف گام برداشته‌اند از تجربه چند کتاب‌شناسي و يا مقاله‌هاي معرفي کتاب وقف که قبلاً نوشته شده استفاده برده و سعي بر آن بوده که از مطالب آن‌ها استفاده نمايد و کاستي‌هاي آنان را در اين کتاب جبران نموده و تمام معرفي‌ها را کاربردي کرده و حتي براي سهولت کار پژوهشگران، به اختصار چند مکان نگهداري نوشتار بيان شده تا طالبانِ مطلب را در دسترسي به مطالب ياري رساند. قابل ذکر است نويسنده در اقدامي ارزشمند که اميد است توسط ساير پژوهشگران نيز صورت پذيرد، با تقديم اين کتاب به روح استاد ارجمندش حضرت آيت‌الله حاج سيد محمدعلي روضاتي (رحمه‌الله) که کتاب‌شناسي ذوفنون و علامه‌اي فرزانه بود، نسبت به استاد والامقام خود اداي دين نموده است.
تا قبل از چاپ کتاب «مأخذشناسي وقف»، در موضوع کتاب‌شناسي وقف، سه اثر ارزشمند براي معرفي آثار فارسي (1. کتاب‌شناسي وقف، محمد حسين بکايي، چاپ انتشارات اسوه، 1377ش، 2. الکشاف الجامع لأدبيات الأوقاف، محمد بدوي، الامانة العامة للأوقاف کويت، 1386ش، 1429ق و 3. وقف در آيينه آثار، پايگاه اطلاع رساني سراسري اسلامي(پارسا)، 1387ش) نگاشته شده بود که با توجه به گذشت سال‌هاي متمادي از انتشار اين آثار، هر يک با کاستي‌هايي روبه‌رو هستند؛ به طوري که اغلب جامعيت کاملي ندارند زيرا نويسندگان تمام توجه خود را تنها به معرفي کتاب‌ها گذارده و به معرفي مأخذهاي ديگر همچون پايان‌نامه‌ها و مقالات توجهي نشان نداده‌اند و اين موضوع جاي خالي يک مأخذ شناسي جامع در موضوع «وقف» را بيش از پيش نمايان مي‌کرد. نويسنده اين اثر فاخر پس از ملاحظه اين نقص‌ها، در اين تحقيق که طي پنج سال انجام داده، آثار موجود در قالب‌هاي کتاب، بخشي از کتاب، مقاله، پايان نامه و نسخه خطي را آورده و اطلاعات اثر شناختي آن را در شش قالب «عنوان اثر»، «نويسنده»، «سال انتشار»، «زبان»، «نوع اثر»، «مکان نگهداري» و «موضوع» و مؤلفه‌هاي فرعي خاص هر اثر را نيز ارائه نموده است. پيش از انتشار اين کتاب، از ميان تمام کتاب‌شناسي‌هاي منتشر شده در ايران، کتاب «وقف در آيينه آثار» جامع‌ترين کتاب پيرامون منابع منتشر شده در موضوع «وقف» به شمار مي‌آمد که طي آن 1804 عنوان کتاب، مقاله و پايان‌نامه که در موضوع وقف به نگارش درآمده است، ذکر شده است. اما کتاب «مأخذشناسي وقف» در حال حاضر جامع‌ترين کتاب نگاشته شده در اين موضوع است که به همت حجت‌الاسلام و المسلمين دکتر سيد احمد سجادي جزي به نگارش درآمده و طي آن 6239 مدرک گردآوري شده و در هر مدخل ضمن اشاره به موضوعات، منابعي که مي‌توان اثر را در آن بازيابي کرد، ذکر شده است و در حقيقت فهرستگاني کامل از آثار منتشر شده درباره «وقف» است که در ادامه به ويژگي‌هاي خاص اين اثر اشاره مي‌شود.
محتویات
مؤلفه‌هاي اصلي
مؤلفه‌هاي اصلي که پژوهشگر محترم اين اثر گران‌مايه آورده، عبارتند از: عنوان اثر: در اولين مؤلفه، به عنوان اثر مربوطه در قالب نام و عنوان کتاب، مقاله، پايان نامه اشاره شده و بر اساس حروف الفبا مرتب شده است. نويسنده: در اين مؤلفه، نام خانوادگي و نام افرادي که در خلق اثر مربوطه کوشيده‌اند اعم از نويسنده، مترجم و... بيان گرديده است. زبان: اثرات چاپي و غيرچاپي و خطي به سه زبان عربي، فارسي و اردو جمع‌آوري شده است. نوع اثر: در اين مؤلفه، به نوع اثر اعم از کتاب، بخشي از کتاب، مقاله، پايان‌نامه يا نسخه خطي اشاره رفته است. سال انتشار: اين مؤلفه به بيان سال نشر کتاب و يا منبعي که مقاله در آن به چاپ رسيده، مي‌پردازد. قابل ذکر است در اکثر منابع که داراي سال قمري و يا ميلادي بوده‌اند، سال شمسي آن‌ها نيز ذکر شده است. مکان نگهداري: در اين مؤلفه، کتابخانه‌هايي که اثر مربوطه را نگهداري مي‌کنند با کدهاي مربوطه از چپ به راست، ذکر شده‌اند. جدول مربوط به کد کتابخانه‌ها نيز در پايان راهنماي کتاب‌شناسي آمده است. تذکر: 1- نويسنده در هر يک از منابع سعي نموده کتابخانه‌هايي که در دسترسي بيشتر هستند را ذکر نمايد، لذا بسياري از کتاب‌ها ممکن است به دلايل مختلف در کتابخانه‌هاي ديگر باشند، ولي نام چند کتابخانه به عنوان مکان نگهداري اين اثر ذکر شده است. 2- برخي از آثار که در اکثر کتابخانه‌ها وجود داشته، به عنوان «فراوان» آورده شده است، گاه اين واژه مطلق آمده يعني در تمام کتابخانه‌هاي کشورهاي مختلف اين اثر وجود دارد، و گاه پس از ذکر کشور آمده يعني اين منبع در کتابخانه‌هاي فراواني در آن کشور وجود دارد. موضوع: در اين مؤلفه، موضوعات اصلي و کلي اثر مربوطه در حداکثر پنج پاراگراف ذکر شده، لذا ممکن است يک اثر، موضوعات فراوان فرعي ديگري نيز داشته که به دليل اختصار از ذکر آن صرف نظر شده است.
مؤلفه‌هاي فرعي
تمامي آثار موجود، بر حسب نياز، علاوه بر شش مؤلفه اصلي مذکور، داراي چند مؤلفه فرعي نيز هستند، که مولف به بيان هر يک بدين شرح پرداخته است:
>کتاب >بخشي از کتاب >مقاله >پايان نامه >نسخه خطي کتاب
>مؤلفه‌هاي فرعي کتاب >نمونه
مؤلفه‌هاي فرعي کتاب
مرکز نشر: در تمامي کتاب‌ها، نام کشور، شهر و مرکز نشر آورده شده است، و اگر کتابي چندين چاپ متفاوت از مراکز نشر مختلف داشته، ذکر شده است. جزييات کتاب: در اين مؤلفه، تعداد جلد، تعداد صفحه، نوبت چاپ و سال چاپ آورده شده است.
نمونه
آثار تربيتي و اجتماعي وقف: ميرافخمي، سعيده؛ قم، مؤلف، 1383ش، چاپ اول، 104 ص؛ و تهران، 108 ص؛ فارسي؛ کتاب؛... بخشي از کتاب
>مؤلفه فرعي بخشي از کتاب >نمونه (1) >نمونه (2) مؤلفه فرعي بخشي از کتاب آدرس مطالب: علاوه بر اطلاعات کتاب‌شناسي، شماره جلد و صفحه و تعداد صفحاتي که در آن بحث وقف صورت گرفته، با عنوان «مبحث» ذکر شده است. نمونه (1) آثار الصادقين؛ مبحث «الوقف»؛ احسان بخش رشتي، صادق؛ رشت، ستاد برگزاري نماز جمعه گيلان، چاپ جاويد، 1375ش، 35 ج، ج 26، ص 444 تا 470؛ عربي و فارسي؛ بخشي از کتاب؛... تذکر: در برخي از منابع که داري چندين بحث مهم پيرامون وقف بوده‌اند، با عنوان «مباحث» به تمام آن موارد مهم اشاره شده است. نمونه (2) احياء القاهرة المحروسة: خطط الطرابيلي؛ مباحث «الازهر»؛ ص 303 تا 308، «اوقاف سنان باشا»، ص 177، طرابيلي، عباس؛ مصر، قاهره، الدارالمصرية اللبنانية، 2003م، 1382ش، 1424ق، چاپ اول، 403 ص؛ عربي؛ بخش‌هايي از کتاب؛...
مقاله
>مؤلفه فرعي مقاله >نمونه (1) >نمونه (2) مؤلفه فرعي مقاله منبع: نويسنده در اين مؤلفه به معرفي نشريه، فصل‌نامه، مجله، روزنامه و کتابي که مقاله در آن آورده شده، پرداخته و شماره و سال نشر منبع را ذکر کرده، صفحاتي که مقاله در آن درج شده را نيز بيان نموده است. نمونه (1) آب انبار شيخ عليخان زنگنه (اسدآباد)؛ پورشعبانيان، زهرا؛ منبع: فصل‌نامه وقف ميراث جاويدان، شماره 81، سال بيستم، پاييز و زمستان 1391ش، ص 85 تا 94؛ فارسي؛ مقاله؛... تذکر: چنانچه مقاله‌اي در دو يا چند منبع چاپ شده باشد، تمام منابع ذکر شده است. نمونه (2) امکان سنجي وقف اوراق سهام و نقش در بازار سرمايه؛ سعادت فر، جواد؛ منابع: مجموعه مقالات همايش بين‌المللي وقف و تمدن اسلامي، تهران، سازمان اوقاف و امور خيريه، بانک توسعه اسلامي، انتشارات اسوه، 4 ج، ج 2، ص 69 تا 95، 1387ش، همايش بين‌المللي وقف و تمدن اسلامي، اصفهان، 22 و 23 آبان 1387ش؛ و کتاب در راه توسعه اقتصادي کشور (آشنايي با ظرفيت‌هاي اقتصادي موقوفات و بقاع متبرکه)، تهران، ستاد بزرگداشت هفته وقف، با همکاري اداره ترويج فرهنگ وقف، معاونت فرهنگي و اجتماعي سازمان اوقاف و امور خيريه، 1392ش، ص31 تا 70، 176 ص؛ فارسي؛ مقاله؛...
پايان نامه
>مؤلفه‌هاي فرعي پايان نامه >نمونه مؤلفه‌هاي فرعي پايان نامه اساتيد: در تمام پايان نامه‌ها علاوه بر نام نويسنده، نام و نام خانوادگي استادان راهنما و ناظر نيز آورده شده است. مکان ارائه: در اين مؤلفه، مکان ارائه پايان نامه شامل نام دانشگاه، دانشکده، پژوهشگاه و حوزه علميه، آورده شده است. مقطع تحصيلي: در اين مؤلفه به مقاطع تحصيلي، شامل کارشناسي ارشد و يا دکترا و مدارک مرتبط و هم سطح، اشاره شده است. جزئيات: در اين مؤلفه به سال نگارش و ارائه پايان نامه و تعداد صفحات پايان نامه پرداخته شده است. نمونه اموال عمومي در فقه اسلامي؛ حقي ميان‌دهي، آمنه؛ استاد راهنما: زين العابدين قرباني؛ استاد مشاور: محمدعلي قرباني؛ گيلان، لاهيجان، دانشگاه آزاد اسلامي لاهيجان، دانشکده الهيات، 1383ش، 212 برگ؛ کارشناسي ارشد فقه و مباني حقوق اسلامي؛ فارسي؛ پايان نامه؛...
نسخه خطي
>مؤلفه فرعي نسخه خطي >نمونه
مؤلفه فرعي نسخه خطي
مشخصات نسخه: در اين مؤلفه به محل نگهداري، شماره قفسه، شماره نسخه و تعداد صفحات نسخه اشاره شده است.
نمونه
الاتحاف ببيان احکام اجارة الاوقاف؛ ابن حجر هيثمي، احمد بن محمد بن علي سعدي انصاري؛ 29 برگ، به شماره 24340ب؛ و هند، حيدرآباد، کتابخانه دانشگاه عثماني، 27 برگ؛ عربي؛ نسخه خطي؛...
نکات پاياني
در پايان کتاب، نمايه نويسندگان، فهرست منابع مقاله‌ها و بسامد يکصد ساله شمسي منابع و آثار ارائه شده است. کتاب «مأخذشناسي وقف»، در 538 صفحه (820 کلمه در هر صفحه 2 ستونه) و در قطع رحلي توسط حجت‌الاسلام والمسلمين دکتر سيد احمد سجادي جزي گردآوري و با شمارگان 500 نسخه و با قيمت 75 هزار تومان، از سوي موسسه خانه کتاب، در مردادماه 1394 خورشيدي منتشر شده است که اثري گران‌مايه براي پژوهشگران حوزه وقف به حساب مي‌آيد.
