گذری بر تیم و کار تیمی در موسسات خیریه
در خصوص تیم، تعاریف متفاوتی توسط نظریه‌پردازان و بزرگان مدیریت ذکر شده است که هر کدام طرفداران و پیروان خاص خود را دارد. در یک تعریف، تیم به گروهی از افراد که در جهت رسیدن به هدف مشترکی متحد شده‌اند، گفته می‌شود و در تعریفی دیگر به مجموعه‌ای از افراد تعیین شده رسمی گفته می‌شود که باید به هدف مشخصی برسند.
اصولا موسسات خیریه بنابر ماهیت شکل‌گیری خود به افراد علاقه‌مند به کارهای عام‌المنفعه و داوطلبانه متکی هستند؛ به طوری که این افراد بازوی اجرایی این موسسات محسوب می‌شوند و در خط مقدم ارتباط با افراد هدف قرار دارند.
از سوی دیگر، هرچند که در بسیاری از سازمان‌های ایرانی یکی از مشکلات این است که به فعالیت و تصمیم گروهی اهمیت نمی‌دهند و فرد محور هستند؛ ولی در خصوص موسسات خیریه با توجه به پتانسیل فراوان نیروهای غیرموظف، قضیه متفاوت است و تلاش‌های جمعی و کار تیمی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و از اهرم‌های موثر در شناخته شدن، رشد و توسعه موسسه است. کار تیمی خوب جوهره هر موسسه و کسب و کار است. مشخصه‌های ذاتی موسسات خیریه و داوطلبانه نقش کار تیمی را دو چندان می‌کند؛ یعنی کارآیی خوب این تیم‌ها منجر به کسب منافع مالی بیشتر برای موسسه است که بالطبع امکان خدمات دهی موسسه را افزایش می‌دهد.
برخی ویژگی‌های مثبت تیم در مقایسه با گروه در اینجا ذکر شده‌اند:
در تیم حساب پس دادن و پاسخگو بودن متوجه هر فرد و در عین حال کل تیم است؛ لذا روحیه همکاری و تعامل بیشتر است، هدف هر تیم روشن و مشخص است؛ هم افزایی در تیم مثبت است، یعنی مجموع تلاش های نفرات تیم از مجموع تلاش‌های تک تک اعضا بیشتر است، به عبارتی ۲ به علاوه ۲ در تیم بیش از ۴ می‌شود و این یعنی هم‌افزایی، در حالی‌که در گروه اصولا هم‌افزایی صفر یا حتی منفی است، یعنی در بهترین وضعیت ۲ به علاوه ۲ برابر ۴ است. تعداد اعضای تیم نسبتا محدود است (زیر ۱۲ نفر)، اعضای تیم دارای روحیه از خودگذشتگی هستند، مسئول تیم فردی تعیین شده و مشخص است، در حالی که در گروه این چنین نیست و اعضای گروه ممکن است از این نظر هیچ ارجحیتی نسبت به هم نداشته باشند، مهارت و تخصص اعضای تیم معمولا مکمل مهارت‌ها و تخصص‌های یکدیگر است.
انواع تیم در موسسات خیریه
استیفن رابینز در کتاب خود بیان می‌کند که تیم‌ها را می‌توان براساس اهدافی که دارند به چهار دسته طبقه‌بندی کرد که عبارتند از: تیم‌های حل مساله، تیم‌های کاری خودگردان، تیم‌های فراوظیفه‌ای و تیم‌های مجازی. با توجه به مسائل اجتماعی و فرهنگی کشور و مردم ایران، به عقیده بنده که تجربه چندین سال همکاری در سطوح مختلف سازمانی را با موسسات خیریه و داوطلبانه دارم و در حال حاضر هم با موسسه خیریه همیاری مبتلایان به سرطان همکاری داوطلبانه دارم، نمونه‌های متداول تیم‌ها در موسسات خیریه کشور شامل این پنج مورد است:
- تیم استراتژیک (strategic team): تیمی است که رهبری و جهت‌دهی حرکت موسسه را برعهده دارد. اعضای این تیم باید قادر باشند که تغییرات محیط بیرون را به سرعت درک و پایش نمایند. اعضای هیات امنا و هیات مدیره در این قالب قرار می‌گیرند. براساس آنچه معمولا در اساسنامه موسسات هم ذکر می‌شود، هیات امنا خط مشی کلی موسسه را تدوین و جهت‌دهی می‌کند.
- تیم مدیریت (management team): تیمی است که جزئیات اهداف و طرح‌های اجرایی را تنظیم می‌کند و منابع مالی مورد نیاز را مشخص می‌کند. اعضای این تیم روزانه مدیریت و هدایت امور را از نزدیک برعهده دارند؛ مدیران و مسوولان تیم‌های کاری مختلف (به‌جز تیم استراتژیک که در سطحی بالاتر قرار دارد) از جمله مدیر روابط عمومی، مدیر جذب و مدیر مددکاری تیم مدیریتی موسسه را تشکیل می‌دهند.
- تیم عملیاتی (operational team): از نفراتی تشکیل می‌شود که در مواجهه مستقیم با گروه‌های هدف هستند؛ یعنی افرادی که از محصولات (کالا یا خدمات) موسسه استفاده می‌کنند. تیم عملیاتی در واقع وظیفه اصلی موسسه را که دلیل شکل‌گیری آن است، به انجام می‌رساند. گروه‌های هدف ممکن است توان‌یابان، مددجویان، روشندلان یا بیماران سرطانی باشند.
- تیم پشتیبانی (support team): اعضای این تیم در نقش پشتیبان تیم‌های دیگر به خصوص تیم عملیاتی انجام وظیفه می‌کنند و کمک می‌کند که تیم‌های دیگر وظایف خود را به طور اثربخش به اجرا رسانند. نقش این تیم ممکن است در بسیاری از موارد به طور ملموس و محسوس به چشم نیاید؛ اما بدون همکاری موثر این تیم، سایر تیم‌ها نمی‌توانند آن‌طور که باید و شاید به اهداف خود برسند. اعضای این تیم ممکن است شامل پرسنل موظف، افراد داوطلب یا ترکیبی از هر دو باشند.
- تیم موقتی (temporary team): تیم‌هایی که برای طرح‌ریزی یا بررسی موردی خاص تشکیل می‌شوند و ممکن است دربرگیرنده اعضای مختلفی از پرسنل موظف، داوطلبان، خدمات گیرندگان و هیات امنا باشند تیم‌های موقتی نامیده می‌شوند. این تیم‌ها دارای تاریخ انقضا هستند که همان تاریخ به سرانجام رسیدن مسئولیت و پروژه‌ای است که برای آنها تعریف شده است. استفاده از این تیم شیوه مناسبی جهت استفاده از تفکر و خردجمعی اعضا در طرح‌ریزی یا اجرای یک خط‌مشی یا شیوه عمل تازه و همچنین تجزیه و تحلیل و راه‌حل‌یابی مسائل پیچیده و جدیدی است که پیش از این موسسه با آن مواجه نبوده است. دوره حیات این تیم ممکن است فقط چند روز، چند هفته یا چند ماه باشد. تیم‌هایی که پیش از برگزاری برنامه‌ها و بازارچه‌های خیریه برای اجرای هرچه بهتر این برنامه‌ها تشکیل و پس از اتمام برنامه یا بازارچه ضرورت وجودی ندارند، نمونه‌ای بارز از تیم‌های موقتی هستند.
مزایای کار تیمی با رویکرد موسسات خیریه
برای کار تیمی مزایای مختلفی متصور است که از آن میان می‌توان حل مسائل پیچیده و غیر روزمره، خلق و توسعه ایده‌های جدید، هماهنگ شدن فعالیت‌های انفرادی در جهت اهداف بزرگ موسسه، درک حس زیبای مفید بودن و تعلق به جمع، فراهم شدن ارتباطات گسترده و به‌کارگیری آنها در جهت توسعه موسسه، کمک به افراد برای یادگیری از یکدیگر و ایجاد حس مسئولیت و وفاداری نسبت به موسسه را نام برد.روحیه کار تیمی باید در فرهنگ سازمانی رسوخ کرده و جزئی از آن شود، چرا که صرفا با تغییر عنوان یک گروه به تیم، نمی‌توانیم به مزایای ذکر شده تیم برسیم. کار تیمی شرایط خاص خود را دارد که لازم است توسط هیات مدیره موسسه ترویج و مورد حمایت واقع شود.
