تقوا و عیب‌جویی (قرآن)

تقوا سبب منع انسان متقی از عیب جویی دیگران می‌شود.

پرهیز از عیبجویی

اجتناب از عیب جویی هم کیشان، از آثار تقواپیشگی مؤمنان است: یـایها الذین ءامنوا... ولا تلمزوا انفسکم... • ... واتقوا الله... ای کسانی که ایمان آورده‌اید! ... و یکدیگر را مورد طعن و عیب جویی قرار ندهید•تقوای الهی پیشه کنید... .

دیدگاه مفسرین

و لا تلمزوا انفسکم، کلمه لمز که مصدر تلمزوا است به طوری که گفته‌اند: به معنای این است که شخصی را به عیبش آگاه سازی. و اگر کلمه مزبور را مقید به قید انفسکم، خود را نموده، برای اشاره به این است که مسلمانان در یک مجتمع زندگی می‌کنند، و در حقیقت همه از هم‌اند، و فاش کردن عیب یک نفر در حقیقت فاش کردن عیب خود است. پس باید از لمز دیگران به طور جدی احتراز جست (همان طور که از لمز خودت احتراز داری، و هرگز عیب خودت را نمی‌گویی) و همانطور که حاضر نیستی دیگران عیب تو را بگویند. پس کلمه انفسکم، با همه کوتاهی‌اش حکمت نهی را بیان می‌کند. در دومین مرحله می‌فرماید: و یکدیگر را مورد طعن و عیب جویی قرار ندهید (و لا تلمزوا انفسکم). لا تلمزوا، از ماده لمز بر وزن (طنز) به معنی عیبجویی و طعنه زدن است، و بعضی فرق میان همز و لمز را چنین گفته‌اند که لمز شمردن عیوب افراد است در حضور آنها، و همز ذکر عیوب در غیاب آنها است، و نیز گفته‌اند که لمز عیبجویی با چشم و اشاره است، در حالی که همز عیب جویی با زبان است. جالب اینکه قرآن در این آیه با تعبیر انفسکم به وحدت و یکپارچگی مؤمنان اشاره کرده و اعلام می‌دارد که همه مؤمنان به منزله نفس واحدی هستند و اگر از دیگری عیب جویی کنید در واقع از خودتان عیب جویی کرده‌اید!. از آنجا که ممکن است افرادی آلوده به بعضی از این گناهان سه گانه باشند و با شنیدن این آیات متنبه شوند، و در صدد جبران بر آیند در پایان آیه راه را به روی آنها گشوده، می‌فرماید: تقوای الهی، پیشه کنید و از خدا بترسید که خداوند توبه پذیر و مهربان است (و اتقوا الله ان الله تواب رحیم). نخست باید روح تقوا و خدا ترسی زنده شود، و به دنبال آن توبه از گناه صورت گیرد، تا لطف و رحمت الهی شامل حال آنها شود.

منبع

فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «اجتناب از عیبجویی‌».