موانع تکبر (قرآن)
در این مقاله به برخی از موانع تکبر از نگاه قرآن اشاره می شود.
ایمان به قیامت
ایمان به روز حساب و قیامت، مانع انسان از تکبر است. وقال موسی انی عذت بربی وربکم من کل متکبر لا یؤمن بیوم الحساب.( موسی گفت: «من به پروردگارم و پروردگار شما پناه می‌برم از هر متکبری که به روز حساب ایمان نمی‌آورد! »)
این آیه شریفه حکایت کلام موسی علیه‌السّلام است، کلامی که با آن تهدید فرعون را با تهدید خود مقابله می‌کند، او تهدید به کشتن وی کرده بود و آن جناب تهدیدش کرده به اینکه به پروردگارش پناه می‌برد. و جمله" عذت بربی و ربکم" در مقابل گفتار فرعون است که گفت: " و لیدع ربه"، چون فرعون در این جمله رب را اختصاص به موسی داد و گفت: " موسی پروردگار خود را بخواند". و موسی علیه‌السّلام در پاسخش پروردگار خود را پروردگار ایشان نیز خواند، و گفت: " من پناه می‌برم به پروردگار خودم و پروردگار شما" و فهماند که خدای تعالی همانطور که پروردگار من است، پروردگار شما هم هست، همانطور که حکمش در من نافذ است، در شما نیز نافذ است. پس چون چنین است می‌تواند پناهنده خود را از شر شما حفظ کند، هم چنان که تا کنون حفظ فرموده.
ترجمه تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج۱۷، ص۴۹۸.
عامل تقوا
تقوا، عامل بازدارنده انسان از خودبرتربینی می شود. واذا قیل له اتق الله اخذته العزة بالاثم فحسبه جهنم ولبئس المهاد.(و هنگامی که به آنها گفته شود: «از خدا بترسید! » (لجاجت آنان بیشتر می‌شود)، و لجاجت و تعصب، آنها را به گناه می‌کشاند. آتش دوزخ برای آنان کافی است؛ و چه بد جایگاهی است!)
(«عزت» گاهی استعاره برای تکبر و خودبرتربینی است. )
مفردات، راغب اصفهانی، ص۲۳۴، «عز».
ومن اهل الکتـب من ان تامنه بقنطار یؤده الیکومنهم من ان تامنه بدینار لایؤده الیک الا مادمت علیه قائمـا ذلک بانهم قالوا لیس علینا فی الامیین سبیل...(و در میان اهل کتاب، کسانی هستند که اگر ثروت زیادی به رسم امانت به آنها بسپاری، به تو باز می‌گردانند؛ و کسانی هستند که اگر یک دینار هم به آنان بسپاری، به تو باز نمی‌گردانند؛ مگر تا زمانی که بالای سر آنها ایستاده (و بر آنها مسلط) باشی! این بخاطر آن است که می‌گویند: «ما در برابر امیین(غیر یهود)، مسؤول نیستیم.» و بر خدا دروغ می‌بندند؛ در حالی که می‌دانند (این سخن دروغ است).)
بلی من اوفی بعهده واتقی فان الله یحب المتقین.(آری، کسی که به پیمان خود وفا کند و پرهیزگاری پیشه نماید، (خدا او را دوست می‌دارد؛ زیرا) خداوند پرهیزگاران را دوست دارد.)
عامل صبر
صبرپیشگی، بازدارنده انسان از تکبر و خودبرتربینی است. ولئن اذقنـه نعماء بعد ضراء مسته لیقولن ذهب السیـات عنی انه لفرح فخور(و اگر بعد از شدت و رنجی که به او رسیده، نعمت هایی به او بچشانیم، می‌گوید: «مشکلات از من برطرف شد، و دیگر باز نخواهد گشت! » و غرق شادی و غفلت و فخرفروشی می‌شود...)
الا الذین صبروا وعملوا الصــلحـت اولـئک لهم مغفرة واجر کبیر.(مگر آنها که (در سایه ایمان راستین،) صبر و استقامت ورزیدند و کارهای شایسته انجام دادند؛ که برای آنها، آمرزش و اجر بزرگی است!)
عامل عمل صالح
عمل صالح، مانع خودبرتربینی و غرور است. ولئن اذقنـه نعماء بعد ضراء مسته لیقولن ذهب السیـات عنی انه لفرح فخور
الا الذین صبروا وعملوا الصــلحـت اولـئک لهم مغفرة واجر کبیر.
ترجمه تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج۱۰، ص۲۳۴.
منبع
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «موانع تکبر».
