پی سوز مسی وقفی تکیه مرزه بال شهرستان بابل وقفنامه آن: تفاوت بین نسخه‌ها

از ویکی خیر
پرش به: ناوبری، جستجو
جز («پی سوز مسی وقفی تکیه مرزه بال شهرستان بابل وقفنامه آن» را محافظت کرد ([ویرایش=تنها مدیران] (بی‌پایان) [انتقال=تنها مدیران] (بی‌پایان)))
 
سطر ۱: سطر ۱:
−
مؤلفان:[[سارا علی لو]](دانش آموخته تاریخ وکارشناس اداره کل میراث و فرهنگی وگردشگری استان زنجان)- [[علی نوراللهی]] (دکتری باستان  شناسی)
+
مؤلفان:[[سارا علی لو]]<ref>دانش آموخته تاریخ وکارشناس اداره کل میراث و فرهنگی وگردشگری استان زنجان</ref>- [[علی نوراللهی]] <ref>دکتری باستان  شناسی</ref>
−
==چکيده==  
+
==چکیده==  
−
نگهداري از مال وقفي در موقوفه، يکي از شرايط وقف است. اما متاسفانه بسياري از اموال وقفي که از نظر هنري و تاريخي باارزشند در دوران معاصر از جاي خود توسط افراد سودجو جابجا شده‌اند که بسياري از آنها به موزه‌هاي معتبر جهاني و کلکسيون‌هاي شخصي راه يافته است. در اين مقاله به يکي از اين اشياء که وقف تکيه مرزه بال از روستاهاي شهرستان بابل مازندران در دوره زنديه است پرداخته شده که سند کتبي آن، روي خود پي سوز وقفي کنده شده و از نظر تاريخي و نوشتاري جالب توجه مي‌باشد که مورد بررسي قرار گرفته است.  
+
نگهداری از مال وقفی در موقوفه، یکی از شرایط [[وقف]] است. اما متاسفانه بسیاری از اموال وقفی که از نظر هنری و تاریخی باارزشند در دوران معاصر از جای خود توسط افراد سودجو جابجا شده‌اند که بسیاری از آنها به موزه‌های معتبر جهانی و کلکسیون‌های شخصی راه یافته است. در این مقاله به یکی از این اشیاء که [[وقف]] تکیه مرزه بال از روستاهای [[شهرستان بابل]] مازندران در [[دوره زندیه]] است پرداخته شده که سند کتبی آن، روی خود پی سوز وقفی کنده شده و از نظر تاریخی و نوشتاری جالب توجه می‌باشد که مورد بررسی قرار گرفته است.  
−
'''کليد واژه‌ها'''   
+
 
−
وقف، بابل، تکيه مرزه بال، پي سوز، وقفنامه.
+
'''کلید واژه‌ها'''   
 +
 
 +
[[وقف]]، بابل، تکیه مرزه بال، پی سوز، وقفنامه.
 
==مقدمه==  
 
==مقدمه==  
−
فرهنگ مجموعه‌اي از باورها، ارزش‌ها و رفتارهاست که اعضاي يک جامعه را پيوند مي‌دهد. اين تعريف از فرهنگ همه الگوهاي رفتاري و الگوي‌هاي فکري و انديشه‌ها و و مهارت‌ها و فن‌هايي را در بر مي‌گيرد که در ساخت مصنوعات به کار گرفته مي‌شود.   
+
فرهنگ مجموعه‌ای از باورها، ارزش‌ها و رفتارهاست که اعضای یک جامعه را پیوند می‌دهد. این تعریف از فرهنگ همه الگوهای رفتاری و الگوی‌های فکری و اندیشه‌ها و و مهارت‌ها و فن‌هایی را در بر می‌گیرد که در ساخت مصنوعات به کار گرفته می‌شود.   
 
<ref>  
 
<ref>  
 
انسانشناسی فرهنگی، ص112.
 
انسانشناسی فرهنگی، ص112.
 
</ref>
 
</ref>
−
بنابراين پي سوز را مي‌توان يک شيء فرهنگي دانست که انديشه سازنده آن و باني مالي آن که آن را براي منظور استفاده خاص آن در بناي تکيه مرزه بال ساخته‌اند را بازتاب مي‌دهد. اين شيء فرهنگي خود بازتابي از نفوذ فرهنگ و سنت وقف در لايه‌هاي مختلف جامعه است که به اين صورت و شکل خود را نشان داده است و از طرفي فرهنگ و سنت حسنه وقف در ايران پيشينه‌اي طولاني دارد و بر اساس منابع تاريخي به دوران پيش از اسلام مي‌رسد. و با آمدن اسلام اين سنت حسنه نه تنها اهميت خود را از دست نداد بلکه بر اساس تعليمات دين اسلام و روايات متعدد از پيامبر و ائمه رنگ جديدي به خود گرفت و معناي وسيع‌تري يافت.  
+
 
 +
بنابراین پی سوز را می‌توان یک شیء فرهنگی دانست که اندیشه سازنده آن و بانی مالی آن که آن را برای منظور استفاده خاص آن در بنای تکیه مرزه بال ساخته‌اند را بازتاب می‌دهد. این شیء فرهنگی خود بازتابی از نفوذ فرهنگ و سنت [[وقف]] در لایه‌های مختلف جامعه است که به این صورت و شکل خود را نشان داده است و از طرفی فرهنگ و سنت حسنه [[وقف]] در [[ایران]] پیشینه‌ای طولانی دارد و بر اساس منابع تاریخی به دوران پیش از [[اسلام]] می‌رسد. و با آمدن [[اسلام]] این سنت حسنه نه تنها اهمیت خود را از دست نداد بلکه بر اساس تعلیمات دین [[اسلام]] و روایات متعدد از پیامبر و ائمه رنگ جدیدی به خود گرفت و معنای وسیع‌تری یافت.  
 
<ref>
 
<ref>
 
وقف در فقه اسلامی، صص26-28.  
 
وقف در فقه اسلامی، صص26-28.  
 
</ref>
 
</ref>
−
در اين مقاله پي سوز يا چراغ روغني که در سال 1220 ه.ق توسط شخصي ناشناس به تکيه روستاي مرزه بال (شکل1) وقف شده، مورد مطالعه و بررسي قرار مي‌گيرد که علاوه بر جنبه تاريخي نشان‌دهنده نفوذ وقف و جايگاه آن در نزد عامه مردم است که در حد وسع و توان خود سعي داشته‌اند تا با وقف وسايل هرچند معمولي اسباب آسايش و راحتي مردمان استفاده کننده از تکيه را فراهم سازند. بنابراين در اين مقاله ضمن ارائه مقدمه کوتاهي در مورد وقف و پيشينه آن، در ادامه به چگونگي نگهداري از اين اموال وقفي و بعد اجتماعي وقف و سپس به توصيف شيء وقفي و بررسي کتيبه کوتاه آن پرداخته و در پايان سعي شده که جمع بندي در مورد کليه مطالب ارائه گردد.
+
 
−
==نگهداري وقف==  
+
در این مقاله پی سوز یا چراغ روغنی که در سال 1220 ه.ق توسط شخصی ناشناس به تکیه روستای مرزه بال (شکل1) [[وقف]] شده، مورد مطالعه و بررسی قرار می‌گیرد که علاوه بر جنبه تاریخی نشان‌دهنده نفوذ [[وقف]] و جایگاه آن در نزد عامه مردم است که در حد وسع و توان خود سعی داشته‌اند تا با [[وقف]] وسایل هرچند معمولی اسباب آسایش و راحتی مردمان استفاده کننده از تکیه را فراهم سازند. بنابراین در این مقاله ضمن ارائه مقدمه کوتاهی در مورد [[وقف]] و پیشینه آن، در ادامه به چگونگی نگهداری از این اموال وقفی و بعد اجتماعی [[وقف]] و سپس به توصیف شیء وقفی و بررسی کتیبه کوتاه آن پرداخته و در پایان سعی شده که جمع بندی در مورد کلیه مطالب ارائه گردد.
−
يکي از آموزه هاي قرآني در باره وقف، تعيين شيوه نگهداري وقف است. تعليم عمومي قرآن آن است که نبايد وقف را جابه‌جا کرد، فروخت و يا تغيير در کاربري داد، مگر ضرورتي جدي اقتضا کند. اما نکته مهم در اين باره، امنيت و احترا م به وقف، شرايط و خصوصياتي است که واقف تعيين کرده و در افکار عمومي مطرح شده است. صيانت از وقف و تذکر به انحراف از آن از مصاديق امر به معروف و نهي از منکر است لذا پرهيز از آسيب ديدن فرهنگ  وقف امري لازم و ضروري است. به هر حال حفظ وقف بر گسترش آن اهميت دارد.  
+
==نگهداری وقف==  
 +
یکی از آموزه های [[قرآن]]ی در باره [[وقف]]، تعیین شیوه نگهداری [[وقف]] است. تعلیم عمومی [[قرآن]] آن است که نباید [[وقف]] را جابه‌جا کرد، فروخت و یا تغییر در کاربری داد، مگر ضرورتی جدی اقتضا کند. اما نکته مهم در این باره، امنیت و احترا م به [[وقف]]، شرایط و خصوصیاتی است که واقف تعیین کرده و در افکار عمومی مطرح شده است. صیانت از [[وقف]] و تذکر به انحراف از آن از مصادیق [[امر به معروف و نهی از منکر]] است لذا پرهیز از آسیب دیدن فرهنگ  [[وقف]] امری لازم و ضروری است. به هر حال حفظ [[وقف]] بر گسترش آن اهمیت دارد.  
 
<ref>
 
<ref>
 
مروری بر کارکرد وقف در زمینه خدمات بهزیستی، ص12 .
 
مروری بر کارکرد وقف در زمینه خدمات بهزیستی، ص12 .
 
</ref>
 
</ref>
−
==بعد اجتماعي وقف==  
+
==بعد اجتماعی وقف==  
−
تأکيد بر بعد اجتماعي وقف امري لازم و ضروري است. پديده وقف داراي حيطه گسترده از فعاليت و اقدام مي‌باشد، تا جايي که اگر به درستي هدايت شود به بسياري از نيازها پاسخ مي‌دهد و هيچ گاه جامعه انساني با کمبودهاي اقتصادي، اجتماعي و آموزشي، فرهنگي روبرو نخواهد شد. اما مهم اين است که هم نيازها بر اساس اولويت در سطح افکار عمومي معرفي شود، هم ضرورت آن عيني و مناسب با عواطف، درک و توجه واقفان لحاظ شود. البته وقف مي‌تواند جنبه شخصي و خانوادگي داشته باشد و گاه بعد عمومي و در جهت پرکردن خلاءهاي اجتماعي که قرآن بر کارهاي عمومي و همياري و حل مشکلات و برطرف کردن نابساماني‌هاي جامعه از طريق تعاون و نيکي تأکيد مي‌کند. آنچه در اين ميان بيشتر ارزش دارد و قرآن آن را ترويج مي‌کند، فرهنگ‌سازي براي انجام کارهاي عام‌المنفعه و نهادينه کردن روحيه همدلي و همکاري و تشويق به تعاون و کمک به ديگران است.  
+
تأکید بر بعد اجتماعی [[وقف]] امری لازم و ضروری است. پدیده [[وقف]] دارای حیطه گسترده از فعالیت و اقدام می‌باشد، تا جایی که اگر به درستی هدایت شود به بسیاری از نیازها پاسخ می‌دهد و هیچ گاه جامعه انسانی با کمبودهای اقتصادی، اجتماعی و آموزشی، فرهنگی روبرو نخواهد شد. اما مهم این است که هم نیازها بر اساس اولویت در سطح افکار عمومی معرفی شود، هم ضرورت آن عینی و مناسب با عواطف، درک و توجه واقفان لحاظ شود. البته [[وقف]] می‌تواند جنبه شخصی و خانوادگی داشته باشد و گاه بعد عمومی و در جهت پرکردن خلاءهای اجتماعی که [[قرآن]] بر کارهای عمومی و همیاری و حل مشکلات و برطرف کردن نابسامانی‌های جامعه از طریق [[تعاون]] و نیکی تأکید می‌کند. آنچه در این میان بیشتر ارزش دارد و [[قرآن]] آن را ترویج می‌کند، فرهنگ‌سازی برای انجام کارهای عام‌المنفعه و نهادینه کردن روحیه همدلی و همکاری و تشویق به تعاون و کمک به دیگران است.  
 
<ref>
 
<ref>
 
همان، ص13.
 
همان، ص13.
 
</ref>
 
</ref>
−
==مشخصات فني پي سوز وقفي==  
+
==مشخصات فنی پی سوز وقفی==  
−
اين شيء شامل يک پي سوز مسي است. که در کلکسيوني شخصي در کارگاه يکي از مسگران بازار زنجان (کدي لر بازاري- روبروي مسجد شيخلي) نگهداري مي‌شود. هنگامي که نگارندگان از چگونگي ورود و دستيابي فرد مذکور به اين شيء وقفي سوالاتي نمودند اظهار داشت که اين شيء به‌صورت امانت از طرف شخصي نزد من گذاشته شده و از چگونگي و چند و چون آن بي اطلاع هستم، لذا با يادآوري اين نکته که جابجايي آثار وقفي عملي غير شرعي و اسلامي است، از آن شخص درخواست کرديم که اين شيء فرهنگي را به متوليانش يا اداره ميراث فرهنگي تحويل نمايد. فرد مذکور نيز به نقل از صاحب شيء اظهار کردند که در صدد برگرداندن و تحويل آن به اداره ميراث فرهنگي يا متوليان آن بوده است.  
+
این شیء شامل یک [[پی سوز]] مسی است. که در کلکسیونی شخصی در کارگاه یکی از مسگران بازار زنجان (کدی لر بازاری- روبروی مسجد شیخلی) نگهداری می‌شود. هنگامی که نگارندگان از چگونگی ورود و دستیابی فرد مذکور به این شیء وقفی سوالاتی نمودند اظهار داشت که این شیء به‌صورت امانت از طرف شخصی نزد من گذاشته شده و از چگونگی و چند و چون آن بی اطلاع هستم، لذا با یادآوری این نکته که جابجایی آثار وقفی عملی غیر شرعی و اسلامی است، از آن شخص درخواست کردیم که این شیء فرهنگی را به متولیانش یا اداره میراث فرهنگی تحویل نماید. فرد مذکور نیز به نقل از صاحب شیء اظهار کردند که در صدد برگرداندن و تحویل آن به اداره میراث فرهنگی یا متولیان آن بوده است.  
−
اين پي سوز داراي بدنه‌اي کروي- بيضوي است که از ورقه مس ساخته شده است و داراي 17 سانتي‌متر ارتفاع و عرض 35 سانتي‌متر با لوله (طول هر لوله10 سانتي‌متر) مي‌باشد. که از مسي به ضخامت حدود 5 / 1 ميلي‌متر و به روش چکش‌کاري ساخته شده است. چهار لوله  به‌صورت قرينه به چهار طرف بدنه آن به‌روش پرچ‌کردن براي قرار دادن فتيله جهت روشنايي قرار داده‌اند. همچنين دسته‌اي از يک ميله مسي با مقطع چهار گوش به‌صورت نيم دايره که جهت آويزان کردن به قلاب يا جايي که معمولاً در سقف بنا تعبيه مي‌کردند ايجاد شده است. اين دسته به‌وسيله دو ميخ مسي به دو طرف لبه ظرف پرچ شده است.  
+
 
−
اين ظرف روغندان و پي سوز که جهت روشنايي بخشي به فضاي داخلي تکيه (همان‌طور که از کتيبه برمي‌آيد) به‌کار رفته و فاقد کف براي نگهداشتن آن بر روي زمين است و کف آن گرد است. در صورت قرارگيري روي زمين فاقد ايستايي و تعادل است.  
+
این پی سوز دارای بدنه‌ای کروی- بیضوی است که از ورقه مس ساخته شده است و دارای 17 سانتی‌متر ارتفاع و عرض 35 سانتی‌متر با لوله (طول هر لوله10 سانتی‌متر) می‌باشد. که از مسی به ضخامت حدود 5 / 1 میلی‌متر و به روش چکش‌کاری ساخته شده است. چهار لوله  به‌صورت قرینه به چهار طرف بدنه آن به‌روش پرچ‌کردن برای قرار دادن فتیله جهت روشنایی قرار داده‌اند. همچنین دسته‌ای از یک میله مسی با مقطع چهار گوش به‌صورت نیم دایره که جهت آویزان کردن به قلاب یا جایی که معمولاً در سقف بنا تعبیه می‌کردند ایجاد شده است. این دسته به‌وسیله دو میخ مسی به دو طرف لبه ظرف پرچ شده است.  
−
لبه‌هاي آن براي از بين بردن تيزي لبه ورقه مسي و صاف کردن و شکل‌دهي به لبه به تو برگردانده شده و کوبيده شده است. لوله‌ها نيز از ورقه‌هاي مسي ساخته شده و به بدنه وصل شده‌اند به اين صورت که ابتدا ورقه‌هاي مسي را آماده کرده و بعد آن را به‌صورت لوله درآورده و بعد به شکاف گردي که در بدنه اصلي ظرف ايجاد نموده‌اند متصل کرده‌اند. دهانه اين لوله‌ها رو به بالا مي‌باشد براي اين‌که فتيله‌اي که در آن قرار مي‌گيرد و به مخزن روغن وصل مي‌شود بهتر بسوزد.  
+
 
−
از نظر شکل ظاهري اين شيء بسيار جالب است، سازنده آن طوري لوله‌ها را در بدنه اين ظرف تعبيه کرده که هنگام سوختن فتيله‌ها فضاي بيشتري را روشن نمايند. از نظر شيوه ساخت نيز يک شيء هنري محسوب مي‌شود. و در روي شانه ظرف کتيبه کوتاهي کنده شده که در واقع سند وقف همين شيء است. (شکل2-7)
+
این ظرف روغندان و پی سوز که جهت روشنایی بخشی به فضای داخلی تکیه (همان‌طور که از کتیبه برمی‌آید) به‌کار رفته و فاقد کف برای نگهداشتن آن بر روی زمین است و کف آن گرد است. در صورت قرارگیری روی زمین فاقد ایستایی و تعادل است.  
−
کتيبه وقفي يا وقفنامه  
+
 
−
قبل از پرداختن به سند و کتيبه وقفي اين پي سوز لازم است اشاره گردد که اين نوع وقف در اصطلاح وقف انتفاع  
+
لبه‌های آن برای از بین بردن تیزی لبه ورقه مسی و صاف کردن و شکل‌دهی به لبه به تو برگردانده شده و کوبیده شده است. لوله‌ها نیز از ورقه‌های مسی ساخته شده و به بدنه وصل شده‌اند به این صورت که ابتدا ورقه‌های مسی را آماده کرده و بعد آن را به‌صورت لوله درآورده و بعد به شکاف گردی که در بدنه اصلی ظرف ایجاد نموده‌اند متصل کرده‌اند. دهانه این لوله‌ها رو به بالا می‌باشد برای این‌که فتیله‌ای که در آن قرار می‌گیرد و به مخزن روغن وصل می‌شود بهتر بسوزد.  
 +
از نظر شکل ظاهری این شیء بسیار جالب است، سازنده آن طوری لوله‌ها را در بدنه این ظرف تعبیه کرده که هنگام سوختن فتیله‌ها فضای بیشتری را روشن نمایند. از نظر شیوه ساخت نیز یک شیء هنری محسوب می‌شود. و در روی شانه ظرف کتیبه کوتاهی کنده شده که در واقع سند وقف همین شیء است. (شکل2-7)
 +
==کتیبه وقفی یا وقفنامه==
 +
قبل از پرداختن به سند و کتیبه وقفی این پی سوز لازم است اشاره گردد که این نوع وقف در اصطلاح وقف انتفاع  
 
<ref>
 
<ref>
 
نوعی از وقف است که موقوف علیهم آنها، از عین موقوفه استفاده می کنند.
 
نوعی از وقف است که موقوف علیهم آنها، از عین موقوفه استفاده می کنند.
 
</ref>
 
</ref>
−
ناميده مي‌شود زيرا منظور وقف‌هاي اين‌چنيني بهره‌برداري استفاده‌کنندگان از عين مال وقفي بوده است. در اينجا نيز پي سوز از آنجا که به‌عنوان روشن کننده فضاي تکيه مرزه بال وقف شده بنابراين وقف انتفاعي محسوب مي‌شود. (شکل8-9)  
+
نامیده می‌شود زیرا منظور وقف‌های این‌چنینی بهره‌برداری استفاده‌کنندگان از عین مال وقفی بوده است. در اینجا نیز پی سوز از آنجا که به‌عنوان روشن کننده فضای تکیه مرزه بال وقف شده بنابراین وقف انتفاعی محسوب می‌شود. (شکل8-9)  
 +
 
 +
===کتیبه===
 +
وقف تیکه [تکیه] مرزه بال نرود خارجه [منه؟] و تولت [تولیت] بدست کربلائی درویش علی و دستای [استاد؟] کربلائی صادق- سنه 1220
 +
این کتیبه که بر روی شانه این پی سوز به‌وسیله قلم حکاکی شده است جمعاً شامل نوزده کلمه می‌باشد و بسیار کوتاه و مختصر است. و از نظر فنی بسیار جالب توجه است. و در آن تمامی شرایط یک سند وقفی و مال وقفی رعایت گردیده است که در زیر به آن خواهم پرداخت.
 +
===صیغه وقف===
 +
با نام بردن از کلمه وقف در ابتدای کتیبه در واقع صیغه وقف جاری شده است. متولیان تکیه که در این سند کوتاه وقفی به‌نام کربلایی درویش علی و استاد کربلایی صادق ذکر شده در واقع شاهدان و تأییدکنندگان وقف بوده‌اند.
 +
===محل وقف===
 +
که به روشنی تکیه مرزه بال که روستایی در شهرستان بابل استان مازندران است می‌باشد ذکر شده است.
 +
===شرایط وقف===
 +
واقفان در این کتیبه کوتاه ذکر کرده‌اند که از محل تکیه خارج نشود.
 +
===موقوف علیه===
 +
در این کتیبه کوتاه موقوف علیه همانا اهالی روستای مرزه بال و تکیه مرزه بال و کسانی است که در ایام سوگواری آل عبا از این تکیه استفاده می‌کرده‌اند، می‌باشند و متولیانی که در این کتیبه نام برده شده‌‎اند بایستی شرایط وقف را کاملاً رعایت و از شیء موقوفی نگهداری می کردند.
 +
===عین موقوفه===
 +
که در این کتیبه ذکر نشده اما کاملاً روشن و بدیهی است زیرا کتیبه وقف بر روی آن کنده و حکاکی شده و همین پی سوز روغنی است که شرح آن گذشت.
 +
===نام واقف===
 +
در این متن کوتاه اشاره‌ای به شخص واقف نشده است و کاملاً مجهول و ناشناس است. که احتمالاً به خاطر اجر معنوی آن بوده که واقف نخواسته نام خود را ذکر کند.
 +
===سال وقف===
 +
که در انتهای این کتیبه و جدا از بدنه کتیبه «سنه1220» ذکر گردیده است که برابر با سال 1184 ه.ش و مصادف با دوره زندیه و حکمرانی کریمخان زند بوده است.
 +
===بررسی اسامی اشخاص و مکان‌ ذکر شده در این کتیبه===
 +
در کتیبه وقفی پی سوز نام واقف مجهول است و تنها نام متولیان تکیه مرزه بال ذکر شده که شامل کربلایی درویش علی و کربلایی صادق می‌باشد که نگارنده نتوانست اطلاعاتی از این دو شخص به‌دست آورد.
 +
 
 +
در کتیبه وقفی پی سوز مورد مطالعه نام تنها یک مکان به‌نام تکیه مرزه بال ذکر شده که با توجه به اهمیت این مکان که شیء به آن وقف شده و همچنین روستای مرز بال در ادامه خواهم پرداخت.
  
−
>کتيبه
+
در لغت‌نامه دهخدا ذیل مرزه بال آمده است: دهی است از دهستان مشهد گنج افروز بخش مرکزی شهرستان بابل که در 17هزار و پانصد گزی جنوب بابل در دشت واقع است. ناحیه‌ای است دارای آب و هوای معتدل و مرطوب و 90 تن سکنه، آب آن از سجادرود تأمین می‌شود. محصول عمده آن برنج، پنبه، نیشکر، غلات، کنف و صیفی و شغل مردمش زراعت و راهش مالرو است.   
−
>صيغه وقف
+
روستای مرزبال یکی از روستاهای زیبای شهرستان بابل و بخش لاله آباد و دهستان کاری پی می‌باشد که از نظر جغرافیایی در فاصله 8 کیلومتری مرکز شهرستان بابل واقع شده است. روستای مرزبال از شمال با روستای پیچا کلا و از جنوب با روستای کارون و از غرب با روستای آردکلا و از شرق با روستای بالا بصرا همسایه می‌باشد. طبق آخرین سرشماری در سال 90، روستای مرزبال از نظر جمعیت دارای 750 نفر سکنه و حدود 170 خانوار است. از مناظر زیبای طبیعی در این روستا وجود زمین‌های سرسبز کشاورزی و آب‌بندان‌های منحصر به فرد حوالی آن که همه ساله در فصل شکار و تابستان علاقه‌مندان بسیاری را به‌سوی خود می‌کشاند. امروزه از تکیه تاریخی آن اطلاعی در دست نیست که احتمالاً در گذر ایام تخریب و از بین رفته است. اما با توجه به کتیبه این شیء وقفی، تکیه مرزه بال ذکر شده در زمان کریمخان زند سرپا بوده و احتمالاً ساخت بنای اصلی آن مربوط به دوره قبل از زندیه بوده و مورد استفاده اهالی روستا بوده است که در این کتیبه دو تن از متولیان آن نام برده شده است. به هر روی از آنجا که این تکیه امروزه کاملاً در اثر حوادث طبیعی یا غیر طبیعی از بین رفته، نمی‌توان در مورد آن اظهار نظر کرد.
−
>محل وقف
+
==جمع بندی==  
−
>شرايط وقف
+
متأسفانه در طی حوادث مختلف بسیاری از اشیای وقفی که در گذشته به تکایا، مساجد، مدارس و اماکن عمومی وقف شده‌اند، امروزه دیگر در جای خود قرار نداشته بلکه بسیاری از آنها در دست اشخاص غیر و یا توسط سوداگران فرهنگ سرقت شده و سر از موزه‌های بیگانه درآورده‌‎اند.  
−
>موقوف عليه
+
این مسأله لزوم توجه بیشتر به اشیای تاریخی وقفی که در این اماکن نگهداری می‎شوند را می‌رساند که ثبت و ضبط و تشکیل پرونده ثبتی برای این اشیاء که علاوه بر نشان دادن جنبه معنوی و مادی وقف از منظر فرهنگی و تاریخی نیز دارای اهمیت فراوانی هستند.  
−
>عين موقوفه
+
بنابراین برای جلوگیری از جابه‌جایی اموال منقول وقفی که به نمونه‌ای از آن در این مقاله پرداخته شد، تشکیل موزه‌های وقفی در هر استان می‌تواند راهکار مناسبی باشد که علاوه بر جنبه گردشگری سبب آشنایی هرچه بیشتر مردم با ضرورت نگهداری این اشیای ارزشمند خواهد شد. و از جنبه فرهنگی سبب ترغیب بسیاری از افرادی خواهد شد که به طریقی این اشیاء به آنها رسیده است. از طرفی هماهنگی با میراث فرهنگی و نهادهای متولی موقوفات سبب خواهد شد که اشیای منقولی از این دست که در مکان‌های مذهبی و مقدس نگهداری می‌شوند از سرقت به‌دست افراد سودجو و سوداگران فرهنگ جلوگیری گردد.
−
>نام واقف
 
−
>سال وقف
 
−
>بررسي اسامي اشخاص و مکان‌ ذکر شده در اين کتيبه
 
−
==کتيبه==
 
−
وقف تيکه [تکيه] مرزه بال نرود خارجه [منه؟] و تولت [توليت] بدست کربلائي درويش علي و دستاي [استاد؟] کربلائي صادق- سنه 1220
 
−
اين کتيبه که بر روي شانه اين پي سوز به‌وسيله قلم حکاکي شده است جمعاً شامل نوزده کلمه مي‌باشد و بسيار کوتاه و مختصر است. و از نظر فني بسيار جالب توجه است. و در آن تمامي شرايط يک سند وقفي و مال وقفي رعايت گرديده است که در زير به آن خواهم پرداخت.
 
−
==صيغه وقف==
 
−
با نام بردن از کلمه وقف در ابتداي کتيبه در واقع صيغه وقف جاري شده است. متوليان تکيه که در اين سند کوتاه وقفي به‌نام کربلايي درويش علي و استاد کربلايي صادق ذکر شده در واقع شاهدان و تأييدکنندگان وقف بوده‌اند.
 
−
==محل وقف==
 
−
که به روشني تکيه مرزه بال که روستايي در شهرستان بابل استان مازندران است مي‌باشد ذکر شده است.
 
−
شرايط وقف
 
−
واقفان در اين کتيبه کوتاه ذکر کرده‌اند که از محل تکيه خارج نشود.
 
−
==موقوف عليه==
 
−
در اين کتيبه کوتاه موقوف عليه همانا اهالي روستاي مرزه بال و تکيه مرزه بال و کساني است که در ايام سوگواري آل عبا از اين تکيه استفاده مي‌کرده‌اند، مي‌باشند و متولياني که در اين کتيبه نام برده شده‌‎اند بايستي شرايط وقف را کاملاً رعايت و از شيء موقوفي نگهداري مي کردند.
 
−
==عين موقوفه==
 
−
که در اين کتيبه ذکر نشده اما کاملاً روشن و بديهي است زيرا کتيبه وقف بر روي آن کنده و حکاکي شده و همين پي سوز روغني است که شرح آن گذشت.
 
−
نام واقف
 
−
در اين متن کوتاه اشاره‌اي به شخص واقف نشده است و کاملاً مجهول و ناشناس است. که احتمالاً به خاطر اجر معنوي آن بوده که واقف نخواسته نام خود را ذکر کند.
 
−
==سال وقف==
 
−
که در انتهاي اين کتيبه و جدا از بدنه کتيبه «سنه1220» ذکر گرديده است که برابر با سال 1184 ه.ش و مصادف با دوره زنديه و حکمراني کريمخان زند بوده است.
 
−
بررسي اسامي اشخاص و مکان‌ ذکر شده در اين کتيبه
 
−
در کتيبه وقفي پي سوز نام واقف مجهول است و تنها نام متوليان تکيه مرزه بال ذکر شده که شامل کربلايي درويش علي و کربلايي صادق مي‌باشد که نگارنده نتوانست اطلاعاتي از اين دو شخص به‌دست آورد.
 
−
در کتيبه وقفي پي سوز مورد مطالعه نام تنها يک مکان به‌نام تکيه مرزه بال ذکر شده که با توجه به اهميت اين مکان که شيء به آن وقف شده و همچنين روستاي مرز بال در ادامه خواهم پرداخت.
 
−
در لغت‌نامه دهخدا ذيل مرزه بال آمده است: دهي است از دهستان مشهد گنج افروز بخش مرکزي شهرستان بابل که در 17هزار و پانصد گزي جنوب بابل در دشت واقع است. ناحيه‌اي است داراي آب و هواي معتدل و مرطوب و 90 تن سکنه، آب آن از سجادرود تأمين مي‌شود. محصول عمده آن برنج، پنبه، نيشکر، غلات، کنف و صيفي و شغل مردمش زراعت و راهش مالرو است.   
 
−
روستاي مرزبال يکي از روستاهاي زيباي شهرستان بابل و بخش لاله آباد و دهستان کاري پي مي‌باشد که از نظر جغرافيايي در فاصله 8 کيلومتري مرکز شهرستان بابل واقع شده است. روستاي مرزبال از شمال با روستاي پيچا کلا و از جنوب با روستاي کارون و از غرب با روستاي آردکلا و از شرق با روستاي بالا بصرا همسايه مي‌باشد. طبق آخرين سرشماري در سال 90، روستاي مرزبال از نظر جمعيت داراي 750 نفر سکنه و حدود 170 خانوار است. از مناظر زيباي طبيعي در اين روستا وجود زمين‌هاي سرسبز کشاورزي و آب‌بندان‌هاي منحصر به فرد حوالي آن که همه ساله در فصل شکار و تابستان علاقه‌مندان بسياري را به‌سوي خود مي‌کشاند. امروزه از تکيه تاريخي آن اطلاعي در دست نيست که احتمالاً در گذر ايام تخريب و از بين رفته است. اما با توجه به کتيبه اين شيء وقفي، تکيه مرزه بال ذکر شده در زمان کريمخان زند سرپا بوده و احتمالاً ساخت بناي اصلي آن مربوط به دوره قبل از زنديه بوده و مورد استفاده اهالي روستا بوده است که در اين کتيبه دو تن از متوليان آن نام برده شده است. به هر روي از آنجا که اين تکيه امروزه کاملاً در اثر حوادث طبيعي يا غير طبيعي از بين رفته، نمي‌توان در مورد آن اظهار نظر کرد.
 
−
==جمع بندي==  
 
−
متأسفانه در طي حوادث مختلف بسياري از اشياي وقفي که در گذشته به تکايا، مساجد، مدارس و اماکن عمومي وقف شده‌اند، امروزه ديگر در جاي خود قرار نداشته بلکه بسياري از آنها در دست اشخاص غير و يا توسط سوداگران فرهنگ سرقت شده و سر از موزه‌هاي بيگانه درآورده‌‎اند.  
 
−
اين مسأله لزوم توجه بيشتر به اشياي تاريخي وقفي که در اين اماکن نگهداري مي‎‌شوند را مي‌رساند که ثبت و ضبط و تشکيل پرونده ثبتي براي اين اشياء که علاوه بر نشان دادن جنبه معنوي و مادي وقف از منظر فرهنگي و تاريخي نيز داراي اهميت فراواني هستند.  
 
−
بنابراين براي جلوگيري از جابه‌جايي اموال منقول وقفي که به نمونه‌اي از آن در اين مقاله پرداخته شد، تشکيل موزه‌هاي وقفي در هر استان مي‌تواند راهکار مناسبي باشد که علاوه بر جنبه گردشگري سبب آشنايي هرچه بيشتر مردم با ضرورت نگهداري اين اشياي ارزشمند خواهد شد. و از جنبه فرهنگي سبب ترغيب بسياري از افرادي خواهد شد که به طريقي اين اشياء به آنها رسيده است. از طرفي هماهنگي با ميراث فرهنگي و نهادهاي متولي موقوفات سبب خواهد شد که اشياي منقولي از اين دست که در مکان‌هاي مذهبي و مقدس نگهداري مي‌شوند از سرقت به‌دست افراد سودجو و سوداگران فرهنگ جلوگيري گردد.
 
 
==منابع==  
 
==منابع==  
  
−
1- انسانشناسي فرهنگي، دانيل بيتسفرد پلاگ، ترجمه: محسن ثلاثي، تهران، نشر علمي، 1375.  
+
1- انسانشناسی فرهنگی، دانیل بیتسفرد پلاگ، ترجمه: محسن ثلاثی، تهران، نشر علمی، 1375.  
  
−
2- وقف در فقه اسلامي، محمدحسن حائري يزدي، مشهد، بنياد پژوهش‌هاي اسلامي آستان قدس رضوي، 1380.  
+
2- وقف در فقه اسلامی، محمدحسن حائری یزدی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1380.  
  
−
3- مروري بر کارکرد وقف در زمينه خدمات بهزيستي، ابراهيم علي محمدلو، تهران، اداره کل روابط عمومي بهزيستي کشور، 1388.  
+
3- مروری بر کارکرد وقف در زمینه خدمات بهزیستی، ابراهیم علی محمدلو، تهران، اداره کل روابط عمومی بهزیستی کشور، 1388.  
  
−
شکل شماره 1: موقعيت روستاي مرزه بال نزديک شهر بابل  
+
شکل شماره 1: موقعیت روستای مرزه بال نزدیک شهر بابل  
  
−
شکل شماره 2: تصوير پي سوز مسي و  کتيبه وقفي آن (ع. نوراللهي)  
+
شکل شماره 2: تصویر پی سوز مسی و  کتیبه وقفی آن (ع. نوراللهی)  
  
−
شکل شماره 3: تصوير پي سوز مسي و  کتيبه وقفي آن (ع. نوراللهي)  
+
شکل شماره 3: تصویر پی سوز مسی و  کتیبه وقفی آن (ع. نوراللهی)  
  
−
شکل شماره 4: طراحي پي سوز مسي و  جزييات فني آن (طرح: ع. نوراللهي)  
+
شکل شماره 4: طراحی پی سوز مسی و  جزییات فنی آن (طرح: ع. نوراللهی)  
  
−
شکل شماره 5: طراحي پي سوز مسي و  جزييات فني آن (طرح ع. نوراللهي)  
+
شکل شماره 5: طراحی پی سوز مسی و  جزییات فنی آن (طرح ع. نوراللهی)  
  
−
شکل شماره 6: طراحي پي سوز مسي و  جزييات فني آن از بالا (طرح:ع. نوراللهي)  
+
شکل شماره 6: طراحی پی سوز مسی و  جزییات فنی آن از بالا (طرح:ع. نوراللهی)  
  
−
شکل شماره 7: طراحي کف گرد پي سوز مسي و  جزييات فني آن (طرح:ع. نوراللهي)  
+
شکل شماره 7: طراحی کف گرد پی سوز مسی و  جزییات فنی آن (طرح:ع. نوراللهی)  
  
−
شکل شماره 8: کتيبه وقفي پي سوز مفرغي و جزئيات آن (ع.نوراللهي)  
+
شکل شماره 8: کتیبه وقفی پی سوز مفرغی و جزئیات آن (ع.نوراللهی)  
  
−
شکل شماره 9: باز نويسي کتيبه وقفي پي سوز مفرغي و جزييات آن (طرح:ع. نوراللهي)
+
شکل شماره 9: باز نویسی کتیبه وقفی پی سوز مفرغی و جزییات آن (طرح:ع. نوراللهی)
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ نوامبر ۲۰۱۷، ساعت ۱۲:۳۲

مؤلفان:سارا علی لو[۱]- علی نوراللهی [۲]

چکیده

نگهداری از مال وقفی در موقوفه، یکی از شرایط وقف است. اما متاسفانه بسیاری از اموال وقفی که از نظر هنری و تاریخی باارزشند در دوران معاصر از جای خود توسط افراد سودجو جابجا شده‌اند که بسیاری از آنها به موزه‌های معتبر جهانی و کلکسیون‌های شخصی راه یافته است. در این مقاله به یکی از این اشیاء که وقف تکیه مرزه بال از روستاهای شهرستان بابل مازندران در دوره زندیه است پرداخته شده که سند کتبی آن، روی خود پی سوز وقفی کنده شده و از نظر تاریخی و نوشتاری جالب توجه می‌باشد که مورد بررسی قرار گرفته است.

کلید واژه‌ها

وقف، بابل، تکیه مرزه بال، پی سوز، وقفنامه.

مقدمه

فرهنگ مجموعه‌ای از باورها، ارزش‌ها و رفتارهاست که اعضای یک جامعه را پیوند می‌دهد. این تعریف از فرهنگ همه الگوهای رفتاری و الگوی‌های فکری و اندیشه‌ها و و مهارت‌ها و فن‌هایی را در بر می‌گیرد که در ساخت مصنوعات به کار گرفته می‌شود. [۳]

بنابراین پی سوز را می‌توان یک شیء فرهنگی دانست که اندیشه سازنده آن و بانی مالی آن که آن را برای منظور استفاده خاص آن در بنای تکیه مرزه بال ساخته‌اند را بازتاب می‌دهد. این شیء فرهنگی خود بازتابی از نفوذ فرهنگ و سنت وقف در لایه‌های مختلف جامعه است که به این صورت و شکل خود را نشان داده است و از طرفی فرهنگ و سنت حسنه وقف در ایران پیشینه‌ای طولانی دارد و بر اساس منابع تاریخی به دوران پیش از اسلام می‌رسد. و با آمدن اسلام این سنت حسنه نه تنها اهمیت خود را از دست نداد بلکه بر اساس تعلیمات دین اسلام و روایات متعدد از پیامبر و ائمه رنگ جدیدی به خود گرفت و معنای وسیع‌تری یافت. [۴]

در این مقاله پی سوز یا چراغ روغنی که در سال 1220 ه.ق توسط شخصی ناشناس به تکیه روستای مرزه بال (شکل1) وقف شده، مورد مطالعه و بررسی قرار می‌گیرد که علاوه بر جنبه تاریخی نشان‌دهنده نفوذ وقف و جایگاه آن در نزد عامه مردم است که در حد وسع و توان خود سعی داشته‌اند تا با وقف وسایل هرچند معمولی اسباب آسایش و راحتی مردمان استفاده کننده از تکیه را فراهم سازند. بنابراین در این مقاله ضمن ارائه مقدمه کوتاهی در مورد وقف و پیشینه آن، در ادامه به چگونگی نگهداری از این اموال وقفی و بعد اجتماعی وقف و سپس به توصیف شیء وقفی و بررسی کتیبه کوتاه آن پرداخته و در پایان سعی شده که جمع بندی در مورد کلیه مطالب ارائه گردد.

نگهداری وقف

یکی از آموزه های قرآنی در باره وقف، تعیین شیوه نگهداری وقف است. تعلیم عمومی قرآن آن است که نباید وقف را جابه‌جا کرد، فروخت و یا تغییر در کاربری داد، مگر ضرورتی جدی اقتضا کند. اما نکته مهم در این باره، امنیت و احترا م به وقف، شرایط و خصوصیاتی است که واقف تعیین کرده و در افکار عمومی مطرح شده است. صیانت از وقف و تذکر به انحراف از آن از مصادیق امر به معروف و نهی از منکر است لذا پرهیز از آسیب دیدن فرهنگ وقف امری لازم و ضروری است. به هر حال حفظ وقف بر گسترش آن اهمیت دارد. [۵]

بعد اجتماعی وقف

تأکید بر بعد اجتماعی وقف امری لازم و ضروری است. پدیده وقف دارای حیطه گسترده از فعالیت و اقدام می‌باشد، تا جایی که اگر به درستی هدایت شود به بسیاری از نیازها پاسخ می‌دهد و هیچ گاه جامعه انسانی با کمبودهای اقتصادی، اجتماعی و آموزشی، فرهنگی روبرو نخواهد شد. اما مهم این است که هم نیازها بر اساس اولویت در سطح افکار عمومی معرفی شود، هم ضرورت آن عینی و مناسب با عواطف، درک و توجه واقفان لحاظ شود. البته وقف می‌تواند جنبه شخصی و خانوادگی داشته باشد و گاه بعد عمومی و در جهت پرکردن خلاءهای اجتماعی که قرآن بر کارهای عمومی و همیاری و حل مشکلات و برطرف کردن نابسامانی‌های جامعه از طریق تعاون و نیکی تأکید می‌کند. آنچه در این میان بیشتر ارزش دارد و قرآن آن را ترویج می‌کند، فرهنگ‌سازی برای انجام کارهای عام‌المنفعه و نهادینه کردن روحیه همدلی و همکاری و تشویق به تعاون و کمک به دیگران است. [۶]

مشخصات فنی پی سوز وقفی

این شیء شامل یک پی سوز مسی است. که در کلکسیونی شخصی در کارگاه یکی از مسگران بازار زنجان (کدی لر بازاری- روبروی مسجد شیخلی) نگهداری می‌شود. هنگامی که نگارندگان از چگونگی ورود و دستیابی فرد مذکور به این شیء وقفی سوالاتی نمودند اظهار داشت که این شیء به‌صورت امانت از طرف شخصی نزد من گذاشته شده و از چگونگی و چند و چون آن بی اطلاع هستم، لذا با یادآوری این نکته که جابجایی آثار وقفی عملی غیر شرعی و اسلامی است، از آن شخص درخواست کردیم که این شیء فرهنگی را به متولیانش یا اداره میراث فرهنگی تحویل نماید. فرد مذکور نیز به نقل از صاحب شیء اظهار کردند که در صدد برگرداندن و تحویل آن به اداره میراث فرهنگی یا متولیان آن بوده است.

این پی سوز دارای بدنه‌ای کروی- بیضوی است که از ورقه مس ساخته شده است و دارای 17 سانتی‌متر ارتفاع و عرض 35 سانتی‌متر با لوله (طول هر لوله10 سانتی‌متر) می‌باشد. که از مسی به ضخامت حدود 5 / 1 میلی‌متر و به روش چکش‌کاری ساخته شده است. چهار لوله به‌صورت قرینه به چهار طرف بدنه آن به‌روش پرچ‌کردن برای قرار دادن فتیله جهت روشنایی قرار داده‌اند. همچنین دسته‌ای از یک میله مسی با مقطع چهار گوش به‌صورت نیم دایره که جهت آویزان کردن به قلاب یا جایی که معمولاً در سقف بنا تعبیه می‌کردند ایجاد شده است. این دسته به‌وسیله دو میخ مسی به دو طرف لبه ظرف پرچ شده است.

این ظرف روغندان و پی سوز که جهت روشنایی بخشی به فضای داخلی تکیه (همان‌طور که از کتیبه برمی‌آید) به‌کار رفته و فاقد کف برای نگهداشتن آن بر روی زمین است و کف آن گرد است. در صورت قرارگیری روی زمین فاقد ایستایی و تعادل است.

لبه‌های آن برای از بین بردن تیزی لبه ورقه مسی و صاف کردن و شکل‌دهی به لبه به تو برگردانده شده و کوبیده شده است. لوله‌ها نیز از ورقه‌های مسی ساخته شده و به بدنه وصل شده‌اند به این صورت که ابتدا ورقه‌های مسی را آماده کرده و بعد آن را به‌صورت لوله درآورده و بعد به شکاف گردی که در بدنه اصلی ظرف ایجاد نموده‌اند متصل کرده‌اند. دهانه این لوله‌ها رو به بالا می‌باشد برای این‌که فتیله‌ای که در آن قرار می‌گیرد و به مخزن روغن وصل می‌شود بهتر بسوزد. از نظر شکل ظاهری این شیء بسیار جالب است، سازنده آن طوری لوله‌ها را در بدنه این ظرف تعبیه کرده که هنگام سوختن فتیله‌ها فضای بیشتری را روشن نمایند. از نظر شیوه ساخت نیز یک شیء هنری محسوب می‌شود. و در روی شانه ظرف کتیبه کوتاهی کنده شده که در واقع سند وقف همین شیء است. (شکل2-7)

کتیبه وقفی یا وقفنامه

قبل از پرداختن به سند و کتیبه وقفی این پی سوز لازم است اشاره گردد که این نوع وقف در اصطلاح وقف انتفاع [۷] نامیده می‌شود زیرا منظور وقف‌های این‌چنینی بهره‌برداری استفاده‌کنندگان از عین مال وقفی بوده است. در اینجا نیز پی سوز از آنجا که به‌عنوان روشن کننده فضای تکیه مرزه بال وقف شده بنابراین وقف انتفاعی محسوب می‌شود. (شکل8-9)

کتیبه

وقف تیکه [تکیه] مرزه بال نرود خارجه [منه؟] و تولت [تولیت] بدست کربلائی درویش علی و دستای [استاد؟] کربلائی صادق- سنه 1220 این کتیبه که بر روی شانه این پی سوز به‌وسیله قلم حکاکی شده است جمعاً شامل نوزده کلمه می‌باشد و بسیار کوتاه و مختصر است. و از نظر فنی بسیار جالب توجه است. و در آن تمامی شرایط یک سند وقفی و مال وقفی رعایت گردیده است که در زیر به آن خواهم پرداخت.

صیغه وقف

با نام بردن از کلمه وقف در ابتدای کتیبه در واقع صیغه وقف جاری شده است. متولیان تکیه که در این سند کوتاه وقفی به‌نام کربلایی درویش علی و استاد کربلایی صادق ذکر شده در واقع شاهدان و تأییدکنندگان وقف بوده‌اند.

محل وقف

که به روشنی تکیه مرزه بال که روستایی در شهرستان بابل استان مازندران است می‌باشد ذکر شده است.

شرایط وقف

واقفان در این کتیبه کوتاه ذکر کرده‌اند که از محل تکیه خارج نشود.

موقوف علیه

در این کتیبه کوتاه موقوف علیه همانا اهالی روستای مرزه بال و تکیه مرزه بال و کسانی است که در ایام سوگواری آل عبا از این تکیه استفاده می‌کرده‌اند، می‌باشند و متولیانی که در این کتیبه نام برده شده‌‎اند بایستی شرایط وقف را کاملاً رعایت و از شیء موقوفی نگهداری می کردند.

عین موقوفه

که در این کتیبه ذکر نشده اما کاملاً روشن و بدیهی است زیرا کتیبه وقف بر روی آن کنده و حکاکی شده و همین پی سوز روغنی است که شرح آن گذشت.

نام واقف

در این متن کوتاه اشاره‌ای به شخص واقف نشده است و کاملاً مجهول و ناشناس است. که احتمالاً به خاطر اجر معنوی آن بوده که واقف نخواسته نام خود را ذکر کند.

سال وقف

که در انتهای این کتیبه و جدا از بدنه کتیبه «سنه1220» ذکر گردیده است که برابر با سال 1184 ه.ش و مصادف با دوره زندیه و حکمرانی کریمخان زند بوده است.

بررسی اسامی اشخاص و مکان‌ ذکر شده در این کتیبه

در کتیبه وقفی پی سوز نام واقف مجهول است و تنها نام متولیان تکیه مرزه بال ذکر شده که شامل کربلایی درویش علی و کربلایی صادق می‌باشد که نگارنده نتوانست اطلاعاتی از این دو شخص به‌دست آورد.

در کتیبه وقفی پی سوز مورد مطالعه نام تنها یک مکان به‌نام تکیه مرزه بال ذکر شده که با توجه به اهمیت این مکان که شیء به آن وقف شده و همچنین روستای مرز بال در ادامه خواهم پرداخت.

در لغت‌نامه دهخدا ذیل مرزه بال آمده است: دهی است از دهستان مشهد گنج افروز بخش مرکزی شهرستان بابل که در 17هزار و پانصد گزی جنوب بابل در دشت واقع است. ناحیه‌ای است دارای آب و هوای معتدل و مرطوب و 90 تن سکنه، آب آن از سجادرود تأمین می‌شود. محصول عمده آن برنج، پنبه، نیشکر، غلات، کنف و صیفی و شغل مردمش زراعت و راهش مالرو است. روستای مرزبال یکی از روستاهای زیبای شهرستان بابل و بخش لاله آباد و دهستان کاری پی می‌باشد که از نظر جغرافیایی در فاصله 8 کیلومتری مرکز شهرستان بابل واقع شده است. روستای مرزبال از شمال با روستای پیچا کلا و از جنوب با روستای کارون و از غرب با روستای آردکلا و از شرق با روستای بالا بصرا همسایه می‌باشد. طبق آخرین سرشماری در سال 90، روستای مرزبال از نظر جمعیت دارای 750 نفر سکنه و حدود 170 خانوار است. از مناظر زیبای طبیعی در این روستا وجود زمین‌های سرسبز کشاورزی و آب‌بندان‌های منحصر به فرد حوالی آن که همه ساله در فصل شکار و تابستان علاقه‌مندان بسیاری را به‌سوی خود می‌کشاند. امروزه از تکیه تاریخی آن اطلاعی در دست نیست که احتمالاً در گذر ایام تخریب و از بین رفته است. اما با توجه به کتیبه این شیء وقفی، تکیه مرزه بال ذکر شده در زمان کریمخان زند سرپا بوده و احتمالاً ساخت بنای اصلی آن مربوط به دوره قبل از زندیه بوده و مورد استفاده اهالی روستا بوده است که در این کتیبه دو تن از متولیان آن نام برده شده است. به هر روی از آنجا که این تکیه امروزه کاملاً در اثر حوادث طبیعی یا غیر طبیعی از بین رفته، نمی‌توان در مورد آن اظهار نظر کرد.

جمع بندی

متأسفانه در طی حوادث مختلف بسیاری از اشیای وقفی که در گذشته به تکایا، مساجد، مدارس و اماکن عمومی وقف شده‌اند، امروزه دیگر در جای خود قرار نداشته بلکه بسیاری از آنها در دست اشخاص غیر و یا توسط سوداگران فرهنگ سرقت شده و سر از موزه‌های بیگانه درآورده‌‎اند. این مسأله لزوم توجه بیشتر به اشیای تاریخی وقفی که در این اماکن نگهداری می‎شوند را می‌رساند که ثبت و ضبط و تشکیل پرونده ثبتی برای این اشیاء که علاوه بر نشان دادن جنبه معنوی و مادی وقف از منظر فرهنگی و تاریخی نیز دارای اهمیت فراوانی هستند. بنابراین برای جلوگیری از جابه‌جایی اموال منقول وقفی که به نمونه‌ای از آن در این مقاله پرداخته شد، تشکیل موزه‌های وقفی در هر استان می‌تواند راهکار مناسبی باشد که علاوه بر جنبه گردشگری سبب آشنایی هرچه بیشتر مردم با ضرورت نگهداری این اشیای ارزشمند خواهد شد. و از جنبه فرهنگی سبب ترغیب بسیاری از افرادی خواهد شد که به طریقی این اشیاء به آنها رسیده است. از طرفی هماهنگی با میراث فرهنگی و نهادهای متولی موقوفات سبب خواهد شد که اشیای منقولی از این دست که در مکان‌های مذهبی و مقدس نگهداری می‌شوند از سرقت به‌دست افراد سودجو و سوداگران فرهنگ جلوگیری گردد.

منابع

1- انسانشناسی فرهنگی، دانیل بیتسفرد پلاگ، ترجمه: محسن ثلاثی، تهران، نشر علمی، 1375.

2- وقف در فقه اسلامی، محمدحسن حائری یزدی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1380.

3- مروری بر کارکرد وقف در زمینه خدمات بهزیستی، ابراهیم علی محمدلو، تهران، اداره کل روابط عمومی بهزیستی کشور، 1388.

شکل شماره 1: موقعیت روستای مرزه بال نزدیک شهر بابل

شکل شماره 2: تصویر پی سوز مسی و کتیبه وقفی آن (ع. نوراللهی)

شکل شماره 3: تصویر پی سوز مسی و کتیبه وقفی آن (ع. نوراللهی)

شکل شماره 4: طراحی پی سوز مسی و جزییات فنی آن (طرح: ع. نوراللهی)

شکل شماره 5: طراحی پی سوز مسی و جزییات فنی آن (طرح ع. نوراللهی)

شکل شماره 6: طراحی پی سوز مسی و جزییات فنی آن از بالا (طرح:ع. نوراللهی)

شکل شماره 7: طراحی کف گرد پی سوز مسی و جزییات فنی آن (طرح:ع. نوراللهی)

شکل شماره 8: کتیبه وقفی پی سوز مفرغی و جزئیات آن (ع.نوراللهی)

شکل شماره 9: باز نویسی کتیبه وقفی پی سوز مفرغی و جزییات آن (طرح:ع. نوراللهی)

پانویس

  1. ↑ دانش آموخته تاریخ وکارشناس اداره کل میراث و فرهنگی وگردشگری استان زنجان
  2. ↑ دکتری باستان شناسی
  3. ↑ انسانشناسی فرهنگی، ص112.
  4. ↑ وقف در فقه اسلامی، صص26-28.
  5. ↑ مروری بر کارکرد وقف در زمینه خدمات بهزیستی، ص12 .
  6. ↑ همان، ص13.
  7. ↑ نوعی از وقف است که موقوف علیهم آنها، از عین موقوفه استفاده می کنند.
برگرفته از «https://wikikhair.org/fa/index.php?title=پی_سوز_مسی_وقفی_تکیه_مرزه_بال_شهرستان_بابل_وقفنامه_آن&oldid=7126»