بررسی مبانی فقهی وقف پول و سهام
حامد حسین زاده [۱] ، جواد حسین زاده [۲]
چکیده
وقف به معنای حبس مال و استفاده از منفعت آن برای اهداف خاص، از رفتارهای بشری در اعصار مختلف بوده است که با ظهور اسلام و تأکيد بر اهميت آن، در دورههای بعدی و در جوامع اسلامی بهخصوص ایران، جايگاهی رفيعتر يافته است. جوامع عربی و اسلامی از صدر اسلام با سنت حسنه وقف آشنا شدند و با تداوم عمل به اين سنت نيکو در گذر زمان، وقف از جهات قانونی و سازمانی و اداری و وظايف تشکيلاتی دارای نظام کاملی شد. از جمله موضوعاتی که امروزه در کشورهای پيشرفته جهان مطرح است، مقوله وقف و مسائل پیرامون آن است. در ممالک غیر اسلامی نیز مشاهده میشود، ثروتمندان بهویژه در سنين بالا تمايل دارند بخشی از ثروت خود را برای اهداف خيرخواهانه وقف کنند. وقف در کشورهای پيشرفته جهان، همچون ساير نهادهای مالی با کارآيی قابل توجه شکل گرفته و به سازوکاری جهت تخصيص بهينه دارايیها، تحقق اهداف اجتماعی و تقويت بازار سرمايه انجاميده و مسئله سرمايهگذاری در وقف جايگاه ارزشمندي يافته است، اما در کشورهای اسلامی لزوم حفظ عين موقوفه، محدوديت تبديل آن و عدم جواز وقف پول از موانع حضور اوقاف در بازار سرمايه است و چون سرمايهگذاري عموماً با تبديل مال به پول ميسر می گردد، اين سؤال مطرح می شود که آيا وقف پول و اسناد سهام امکانپذیر است؟ به نظر میرسد وقف از جمله نهادهای مهمی به شمار رود که با توجه به مقتضیات زمان و مکان ضرورت باز تعریف مصادیق و همچنین، قوانین موضوعه راجع به آن، احساس میشود تا بدینوسیله بتوان پیرامون مسائل مستحدثهای همچون وقف پول و اوراق سهام نظیر سهام شرکتها و ابدال و استبدال در خصوص موقوفات مخروبه یا مشرف به خرابی و یا از حیز انتفاع خارجشده و تبدیل آن به سهام و... ارائه طریق کرد. در این مقاله سعی شده است تا با روشی توصیفی و تحلیلی این مسئله به توجه به مبانی فقهی و حقوقی آن بررسی گردد. در جمعبندی این مقاله آمده است استفاده از روشهای نو در وقف مانند ايجاد «بانک پول» و «وقف سهام» شرکتهای اقتصادی موجب ميشود که غالب افراد جامعه احساس کنند که می توانند در اين مسير ارزشمند حرکت نمايند. گسترش وقف پول و اوراق بهادار نيازمند فرهنگسازی است. بايستی در اين زمينه تبليغ لازم صورت گيرد؛ كما اينكه در گذشته در مورد دارايیهاي ثابت، تبليغات و فرهنگسازی زيادی صورت گرفته است. در اين صورت است که وقف از حصار تنگ ثروتمندان خارج شده و بهعنوان يک فرهنگ در جامعه ظهور خواهد کرد و در نتيجه آثار و خيرات آن نيز به نحو بارزتری در جامعه تحقق خواهند يافت.
واژگان کلیدی
وقف؛ پول؛ سهام؛ خیر؛ فقه