جایگاه مفهومی تکافل اجتماعی در حوزه امر خیر و نیکوکاری
چکیده
یکی از راهکارهای بسط فرهنگ نیکوکاری در جامعه اسلامی، تشریح آن در قالب ادبیات مفهومی جدید، جامع و جریان‌ساز است. مسئله اصلی این پژوهش عبارت‌است‌از اینکه بهترین چارچوب نظری و مفهومی برای ترویج فرهنگ احسان و نیکوکاری در جوامع کدام است؟ برای پاسخ، با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی، به قرآن کریم و منابع و جوامع روایی استناد می‌گردد. تکافل اجتماعی به معنای یاری چندجانبه میان افراد جامعه مدنی برای تأمین نیازها و حل مشکلات یکدیگر در بستر نهادهای فعّال در حوزه تکافل است. نهادهای فعّال در حوزه تکافل عبارت است از خانواده، خویشاوندی، عشیره، همسایه، دوستی و اخوّت و برادری دینی. هر کدام از این نهادها به طور خاص کارویژه‌های بی‌بدیل و اصیلی در ترویج احسان و نیکوکاری در جامعه اسلامی بر عهده دارند، به طوری که سایر نهادهای اعتباری و بروکراتیک عاجز از انجام خدمات این نهادها هستند. تکافل اجتماعی بر مبانی اصیل دینی بنا نهاده شده است؛ مهمترین مبانی تکافل اجتماعی عبارت است از: تراحم، تعاون، عدالت، احسان، مسئولیت همگانی، ایثار، سیادت و سروری، جود و انفاق. این مفهوم درست نقطه مقابل و معارض فردگرایی و اومانیسم، به‌عنوان مهمترین مبانی نیکوکاری در نظریه لیبرال-دموکراسی است. تکافل اجتماعی با ارتباط وثیقی که با مفهوم «نیاز» برقرار می‌کند، از چند جهت به گسترش هدفمند امر خیر می‌انجامد؛ اولاً بر اساس اقسام نیازهای انسان، تکافل اجتماعی به دو نوع تکافل مادی و تکافل معنوی تقسیم می‌شود، مفهوم نیکوکاری هم شامل خیرات مادی و معنوی می‌گردد. ثانیاً همانطور که نیازهای انسان می‌تواند به حقیقی و کاذب تقسیم گردد، تکافل اجتماعی و خیرات هم می‌تواند حقیقی یا کاذب باشد. بنابراین تکافل اجتماعی، می‌تواند بهترین چارچوب نظری و مفهومی برای ترویج امر خیر در جامعه اسلامی قرارگیرد.
واژگان کلیدی
تکافل اجتماعی؛ تکافل؛ نیکوکاری؛ چارچوب مفهومی؛ چارچوب نظری
