دانش، ضرورت در امر خیر
گفتگو با مدیر عامل بنیاد خیریه راهبری آلاء
عمل خیر و نیکوکاری در همه دوران های تاریخی و جوامع بشری امری پسندیده است، اما نکته ای که امروزه شاهد آن هستیم هدفمند شدن امور خیریه هاست.
مدیریت و برنامه ریزی خیریه ها کاری نیست که بتوان تنها با تکیه بر دانش تجربی پیش برد و این نیاز در کشور ما به خوبی حس می شود. بسیاری از خیریه ها منابع مالی خود را صرف روشهایی غیر علمی و بعضاً تقلیدکارانه ای میکنند که نه تنها به تقویت منابع مالی کمک نم یکند که باعث هدر رفت آن نیز می گردد.
در این خصوص به سراغ دکتر طیب نیا مدیر عامل بنیاد خیریه راهبری آلاء رفتیم، در این گفتگو با ما همراه باشید:
بنیاد خیریه راهبری آلاء از کجا شروع شد؟
بنیاد خیریه راهبری آلاء در سال 1388 توسط عدهای از خیرین شهر اصفهان با انگیزه انجام کارهای خیر اولویت دار زمین مانده راه اندازی شد.
درباره انگیزه تشکیل بنیاد خیریه راهبری آلاء بیشتر توضیح دهید:
حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «مَنِ اشتَغَلَ بِغَیر المُهِمِّ ضَیعَ الأَهَمَّ» و ما بر مبنای همین امور را به اهم و مهم تقسیم کردیم. همه کارهای خیر خوب است اما بهترین و مهم ترین کار خیر در شرایط حاضر چیست؟ بنیاد خیریه راهبری آلاء با این نگاه آغاز به کار نمود و با توجه به کمبود منابع مالی و انسانی و از همه مهمتر فرصت اندکی که خداوند به ما داده، این استراتژی را بکار بست و تمرکز خود را روی امور مهمتر گذاشت.
درباره گستره فعالیتهای بنیاد بیشتر توضیح بدهید؟
گستره فعالیت بنیاد بسته به موضوعات میتواند استانی، ملی و یا حتی فراملی نیز باشد. در موضوعاتی مانند نیروی انسانی، آموزش، سلامت و تبلیغ بین الملل عرصه های متفاوتی تعریف شده است و مراکز متعددی نیز زیر مجموعه بنیاد هستند که عبارتند از آستان مقدسه حضرت زینب سلام الله علیها (در اصفهان) ، که جنبه استانی دارد و یا مرکز کنترل سرطان، مرکز فرهنگی تربیتی سلاله، مرکز مددکاری کوثر و مدرسه علمیه خاتم الأوصیاء عجل الله تعالی فرجه که جنبه ملی دارند و همچنین مرکز جامعه المرتضی علیه السلام که جنبه فرا ملی و بین المللی دارد.
عموماً منابع مالی چگونه تامین میشود؟
منابع مالی این بنیاد عموما توسط خیرین تامین میشود که به دو شکل پرداخت خرد و کلان بروز میکند. در مراکزی همچون مددکاری کوثر؛ افراد نیکوکار و خیر اندیش کمک های نقدی و غیر نقدی میکنند که اصطلاحاً به آن پرداخت خرد می گوییم. بعضی از مجموعه های اقتصادی و صنعتی کشور نیز بخشی از در آمدشان را وقف این بنیاد می کنند و به صورت ماهیانه پرداخت هایی را به این مجموعه دارند که پرداخت کلان نام دارد.
این منابع با چه رویکردی هزینه میشود؟
متناسب با هر مرکز مکانیزمی تعریف شده که درآن اهداف سالیانه مشخص و تصویب می شود و به تیم مرکز داده می شود و تیم پس از بررسی و درج پیشنهادات خود، آن را به هیئت مدیره ارجاع میدهند و در نهایت متناسب با آن بودجه مصوب شده و تخصیص داده می شود. به طور کلی مجموعه «بنیاد خیریه راهبری آلاء» در دو عرصه «خیر جاری» و «خیر ماندگار» عمل می کند؛ مرکز کنترل سرطان، مرکز فرهنگی تربیتی سُلاله، آستان مقدسه حضرت زینب سلام الله علیها، مدرسه علمیه خاتم الاوصیا عجل الله تعالی فرجه، مرکز تربیتی جامعة المرتضی و مرکز مددکاری کوثر، شش مرکز تابعه در بخش خیر جاری هستند.
و اما «خیر ماندگار»؛ امروز در کشور ما قریب به پانزده هزار خیریه در حال فعالیت هستند و این جدای از میلیون ها نفری است که مشغول امور خیر خواهانه اند. در سال هزاران میلیارد تومان توسط مردم در فعالیتهای خیرخواهانه هزینه میشود آنچه که امروز به عنوان اولویت کاری «بنیاد خیریه راهبری آلاء» قرار گرفته راهبری جریان خیر کشور با مشارکت خیرین و نهادهای رسمی به سمت کارهای اولویتدار است. یعنی همه خیرین و خیریهها دست در دست هم بدهند و در واقع نیازهای اولویتدار کشور را برطرف نمایند. نام این طرح «خیر ماندگار» است. به عبارت دیگر؛ راهبری جریان خیر کشور با مشارکت خود خیرین و نهادهای دولتی و عمومی کشور به سمت کارهای اولویت دار.
در این مدت با چه آسیبها و چالشهایی مواجه شدید؟
بخشی از چالش هایی که ما با آن روبرو هستیم عمومی است که بسیاری دیگر از خیریه های کشور با آن مواجهند؛ از بحث معضلات حقوقی و اقتصادی گرفته تا بحث فقدان مرجع واحد برای رسیدگی به امور خیرین. امروزه در کشور سازمانها و نهادهای مختلفی با خیرین مرتبط اند؛ وزارت کشور، نیروی انتظامی، بهزیستی ، وزارت بهداشت، سازمان اوقاف و امور خیریه، کمیته امداد و ... اما متأسفانه یک نهاد مشخص برای ساماندهی این ارتباط وجود ندارد.
مسئله دیگری که همه خیریه ها با آن روبرو هستند عدم وجود یک روش علمی برای اداره خیریه ها است. بسیاری از خیریه ها به صورت تجربی اداره میشوند و متاسفانه هیچ فرآیند دانش محوری را در این زمینه وجود ندارد. برنامه ریزی برای اولویت های کاری خیرین کشور از جمله مواردی است که در آن غفلت شده است. یک دورهای مدرسه سازی جزو اولویتهای اصلی کشور قرار گرفت و اقدامات خوبی هم در این راستا انجام شد و مجمع خیرین مدرسه ساز فعال شد.
اما امروز باید ببینیم اولویت کاری خیرین چیست؟ به طور مثال در حوزه آموزش عالی ما چه نیازهایی داریم و چه موضوعاتی اولویت دارد. در واقع فرآیندی برای تعیین اولویتهای خیرین وجود ندارد که خود چالش بسیار بزرگی در کشور است. موازی کاری نیز یکی دیگر از معضلات است؛ عدم وجود یک سامانه ملی برای ثبت فعالیتهای خیر میتواند مانع موازیکاری شود. که البته این نکات را ما در پروژه خیر ماندگار پیشبینی کردیم و بر روی آن کار خواهیم کرد.
سیاستهای کاری بنیاد بر مبنای چه افقی از اهداف کلان برنامه ریزی شده؟
با توجه به شناختی که از مجموعه های خیریه کشور و مراوداتی که با خیرین داشتیم؛ از ابتدای سال 93 طرح تحول «بنیاد خیریه راهبری آلاء» در هیئت مدیره مصوب شد و میکوشیم تا بیشترین تمرکزمان را به سمت فعالیتهای راهبری ببریم. ما میتوانیم نیاز بیمار سرطانی را حل کنیم اما به هر حال مجموعه منابع مالی خیریه محدود است، بنابر این بخشی از فعالیتهای خود را معطوف به تولید دانش کردیم تا با فرهنگ سازی، خیرین متعددی به این سمت بیایند. به جای اینکه ما یک نفر باشیم میتوانیم دهها بلکه صدها نفر باشیم که روی یک موضوع تمرکز کرده و مشکل را برطرف نماییم. بنابراین سیاست اصلی «بنیاد آلا» امروز حرکت به سمت راهبری خیرین کشور است و تا آنجا که بتوانیم فعالیتهای تصدی گریمان را کاهش دهیم.
ضرورت وجود برنامههای دانش بنیان در این حوزه چیست؟
زیربنای خیر ماندگار تولید دانش است. ما چند هدف اصلی را برای خیر ماندگار تعریف کردیم ؛
- تولید دانش امر خیر؛
- نشر و ترویج امر خیر؛
- تربیت نیروی انسانی؛
- رفع موانع و فراهم کردن زمینه مشارکت خیرین.
اساس همه این موارد بر مبنای تولید دانش است، امروز کسی می تواند فضای خیر کشور را راهبری کند که در این حوزه دانش داشته باشد، آموزه های اسلامی نیز سرشار از مواردی است که به اهمیت دانش اشاره میکند. در دنیا تعریفی برای احسان دارند: کمک به فرد بیگانه این در حالی است که در قرآن میفرماید اولویت با نزدیکان است . یعنی شما اگر پدر ، مادر، فرزندانتان ، همسایه ها فرد نیازمند را سراغ دارید ابتدا باید به او کمک کنید و بعد نوبت افراد دورتر است. این که احسان مخفیانه و پنهان بر احسان آشکار اولویت دارد یعنی در بحث روش کار خیر و احسان قرآن شیوه خاص خود را معرفی میکند. در بحث های فقهی و حقوقی و مدیریت اقتصادی که امر خیر دارد همه نیازمند تولید دانش است. ما شعاری داریم تحت عنوان هر ایرانی یک نیکوکار فقط این نیست که فکر کنیم پول دارها میتوانند کار خیر انجام دهند بر اساس همین دیدگاه طرح پژوهشی را تعریف کردیم که 100شغل را شناسایی و بکار بگیریم. یک معلم ، راننده تاکسی، بازاری،کارخانه دار هر کدام چه فعالیت های خیری را میتوانند انجام دهند؟ اینها همه در حوزه تولید دانش دنبال خواهد شد.
از آنجایی که کار خیر خود یک مقوله فرهنگی است، بهره گیری از قالب های فرهنگی و هنری چقدر در برنامه های شما گنجانده شده است؟
بر خلاف تصوری که بسیاری از مردم دارند در بحث خیر مسائل مالی اولویت دوم و سوم دارد. این که یک انسان نسبت به اطرافیان خود بی انگیزه و منفعل نباشد. پیامبر اکرم میفرمایند کسی که صبح از خواب بیدار شود و اهتمامی به امور مسلمانان نداشته باشد مسلمان نیست. امروزه فعالیت های داوطلبانه یکی از ارکان اصلی امر خیر است. بسیاری از مردم پول ندارند ولی با خیریه ها به صورت داوطلبانه همکاری می کنند. شعار هر ایرانی یک نیکوکار نیز خود یک مقوله فرهنگی است.که میتواند باری را از روی دوش کشور بردارد.
در این راستا چه اقدامی کرده اید؟
با بر نامه ریزی انجام شده در صدد راه اندازی پارلمان هنری امر خیر هستیم تا هنرمندانی که دغدغه انجام کار خیر دارند، در این فضا وارد شوند. جشنواره های فرهنگی و هنری را در برنامه های خود گنجانده ایم. همچنین حمایت از تولیدات مکتوب و رسانه ای امر خیر. بحث دیگر که با دانشگاه فرهنگیان در حال انجام است که 40 هزار دانشجوی این دانشگاه حداقل دو واحد آموزشی جهت فعالیت های خیرخواهانه بگذرانند. تربیت خیر را باید از کودکی انجام داد. ما از این طریق میتوانیم به معلمین آموزش های لازم را بدهیم تا آنها نیز به نسل بعد منتقل نمایند.
در حوزه فعالیت های نیکوکاری، تربیت نیروی انسانی چقدر اهمیت دارد؟
ما در کشورهایی چون ایالات متحده و یا انگلیس مقاطع تحصیلی بالا مانند کارشناسی ارشد مدیریت امر خیر را داریم. به جز تفاهمنامه ای که با دانشگاه فرهنگیان داشته ایم. آموزش برای خیرین را تعریف کرده ایم که در آن مسائل اقتصادی و حقوقی که در پیش دارند را آموزش ببینند. حتی میتوان رشته های مرتبط با امر خیر را با دانشگاه های معتبر در قالب تفاهمنامه و در مقاطع کارشناسی ارشد راه اندازی نمود.
خیرین، اساتید و صاحبنظران چگونه میتوانند در برنامه های بنیاد مشارکت کنند؟
در زمینه های متعددی به حضور اساتید و صاحب نظران نیازمندیم که بزرگترین آن بحث تولید فکر و اندیشه است . بسیاری از برنامه های «بنیاد آلا» چه در حوزه خیر جاری و چه در حوزه خیر ماندگار کاری جدید است و برای اولین بار در کشور انجام می شود بنابر این نیازمند همفکری صاحبنظران است. به طور مثال در حوزه خیر جاری ما در کشور مسئله درمان سرطان را داشته ایم ولی مسئله کنترل سرطان مسئله جدیدی است که چند سالی است در کشور مطرح شده. بخصوص در بخش طب تسکینی که «بنیاد آلا» در این حوزه پیشگام است و بشدت نیازمند صاحبنظران و کارشناسانی هستیم که بتوانند در این امر به ما کمک کنند.
در همه زمینه ها از جمله تدوین سرفصل های آموزشی، شیوه های مراقبتی و خدمات، تبلیغ بین الملل و مدرسه نیازمند مشاوره و راهنمایی کارشناسان هستیم و دست یاری عزیزان را به گرمی می فشاریم.
در حوزه خیر ماندگار که اساس آن بر مبنای تولید دانش بنیان گذاشته شده است. برای 5 سال آینده حدود 200 جلد کتاب جهت ترجمه و تألیف پیش بینی شده است، که نیازمند حضور و مشارکت خیرین دارد. در پژوهشکده ای که در بحث مدیریت و مطالعات امر خیر راه اندازی کرده ایم ده ها پروژه تعریف شده که نیازمند مشارکت صاحب نظران و اساتید است. این ها بسترهای متفاوت و فراوانی است که اهل فکر و اندیشه میتوانند به «بنیاد خیریه راهبری آلاء» کمک کنند.
از پروژههای «خیر ماندگار» در سال جاری برایمان بگویید؟
در این حوزه حدود 100پروژه تعریف کردیم که برخی از این پروژه ها امسال کلید خواهد خورد. یکی پژوهشگاه مطالعات امر خیر است که با مشارکت دانشگاه تربیت مدرس و دانشگاه اصفهان است که تفاهمنامه آن امضا شده و در حال راه اندازی است.
دیگری مرکز رشد خیرین است؛ بسیاری در کشور ما ایده های خیرخواهانه دارند اما منابع مالی برای آن ندارند و عده ای نیز منابع مالی را در اختیار دارند اما ایده لازم برای امر خیر را ندارند. تعدادی هم ایده دارند و هم منابع مالی ولی فرصت و یا بهتر است بگویم توان ثبت مجموعه خود را ندارند که همه این ها در قالب مرکز رشد خیرین قرار میگیرند.
پرتال جامع احسان؛ یکی از نیازهای امروز ما سامانه مجازی است که بتوان در آن اطلاعات امر خیر را ثبت نمود در واقع این سامانه با ایجاد ارتباط بین خیریه ها و هم افزایی که در نتیجه این ارتباط بدست می آید.
جشنواره ایده های نو در امر خیر؛ ما هرسال یک مسابقه ای تحت عنوان جشنواره ایده در فضای کشور برگزار خواهیم کرد و در آن از ایده هایی که به نهادینه کردن امر خیر در کشور و افزایش مشارکت ها بیانجامد شرکت و حمایت خواهد شد.
جشنواره خیر ماندگار؛ که به صورت دوسالانه تعریف شده. خیرین برتر جهان اسلام گرد هم جمع شده و برترین آنها تجلیل می شود. همچنین از برترین خبرنگاران و هنرمندان و پژوهشگرانی که در زمینه امر خیر فعالیت میکنند تجلیل میشود.
نشست های علمی و تخصصی؛ حدود 20 نشست تخصصی در دانشگاه های کشور برای امسال تعریف شده است.
تألیف، ترجمه و چاپ، 200 جلد کتاب و پایانامه در حوزه امر خیر در 5سال آینده. که دو مورد در دستور کار است و شروع شده.
برند امر خیر که در حال طراحی است، به کسانی تعلّق میگیرد که در کار خیر مشارکت دارند و بر روی محصولاتشان درج میگردد چیزی شبیه برند حلال و یا استاندارد و یا مصرف انرژی. که میتواند باعث افزایش اعتماد مردم شود تا آن محصول را خریداری کنند و درصدی از آن به کار خیر تخصیص داده شود.
سخن پایانی
بحث خیر ماندگار ایده جدیدی است که در کشور نبوده اما نکته ی مهم اداره خیریه ها توسط خیرین با نظارت دولت است. در دنیا نیز دولت در قالب سازمان های صنفی بر خیریه ها نظارت می کنند. زیرا اگر مردم حس کنند مداخله حکومت در فضای خیریه ها وجود دارد کمتر مشارکت می کنند. نظارت دولت حتماً باید باشد اما استقلال خیریه نیز بایدحفظ شود .