احتجاج
احتجاج اقامه حجّت و دلیل برای اثبات حقّ میباشد.
معنا
احتجاج از باب افتعال بهمعنای اقامه حجّت بر مدّعا است. «احتجّ بالشّیء أی اتّخذه حجّةً = به چیزی احتجاج کرد یعنی آن را حجّت قرار داد». [۱] حجّت در لغت به معنای دلیل و برهان است و علّت نامگذاری آن به حجّت، این است که از ریشه «حجّ» بهمعنای قصد گرفته شده و دلیلی که با آن مدّعا اثبات میشود، مقصود شخص احتجاجکننده است [۲] [۳] یا به واسطه دلیل، اثبات مدّعا قصد میشود [۴] یا آنکه دلیل، خود قصد اثبات مدّعا را دارد [۵] به گفته برخی، حجّت، دلالت روشن برای اثبات مقصد حق و درست است. [۶] [۷] و براساس نقل برخی دیگر، حجّت، چیزی است که بر صحّت ادّعا دلالت میکند. [۸] [۹]
در منطق و اصول فقه
حجّت در منطق ، تصدیقات معلومی است که باعث نیل به شناخت تصدیق مجهول میشود. [۱۰] [۱۱] [۱۲] و آن بر سه قسم است:قیاس ، استقرا و تمثیل . قیاس نیز از جهت مادّه، به صناعات خمس (برهان، جدل ، خطابه ، شعر و مغالطه ) تقسیم میشود [۱۳] و در اصول فقه، دلیلی است که واسطه اثبات احکام شرعی برای متعلّق خود باشد. [۱۴] [۱۵]
از نظر قرآن کریم
موضوع احتجاج در قرآن کریم از واژه حجّت که در ۷ آیه آمده است، استفاده میشود. [۱۶] [۱۷] [۱۸] [۱۹] [۲۰] [۲۱] این مفهوم، از آیات دیگری نیز قابل انتزاع است که در آنها به موارد ذیل پرداخته شده:
۱. اعجاز قرآن و تحدّی بر آن و دیگر معجزات که نوعی احتجاج عملی است.
[۲۲]
[۲۳]
[۲۴]
[۲۵]
[۲۶]
۲. احتجاج از راه مباهله .
[۲۷]
۳. احتجاج از راه مَثَل زدن و تشبیه .
[۲۸]
[۲۹]
[۳۰]
[۳۱]
۴. سفارش به استفاده از حکمت ، موعظه حسنه و جدال أحسن برای دعوت به حقّ
[۳۲]
و بهکارگیری روشهای مذکور.
[۳۳]
[۳۴]
[۳۵]
آیات دیگری نیز که در آنها بر ربوبیت عام خداوند و معاداستدلال شده، با موضوع احتجاج در ارتباط است.
[۳۶]
[۳۷]
[۳۸]
[۳۹]
[۴۰]
فهرست منابع
(۱)الاحتجاج. (۲) الاشارات والتنبیهات. (۳) اصولالفقه، مظفر. (۴) تاجالعروس من جواهرالقاموس. (۵) التبیان فی تفسیر القرآن. (۶) التعریفات. (۷) تفسیر آسان (منتخبی از تفاسیر معتبر). (۸) تفسیر التحریروالتنویر. (۹) تفسیر المراغی. (۱۰) تفسیر المنار. (۱۱) تفسیر منهجالصادقین. (۱۲) تفسیر موضوعی قرآن کریم. (۱۳) تفسیر نمونه. (۱۴) تفسیر نورالثقلین. (۱۵) جامعالبیان عن تأویل آی القرآن. (۱۶) روحالمعانی فی تفسیر القرآن العظیم. (۱۷) شرح المنظومة السبزواری. (۱۸) فرائدالاصول. (۱۹) الکشاف. (۲۰) لسانالعرب. (۲۱) مجمعالبیان فی تفسیر القرآن. (۲۲) مفردات الفاظ القرآن. (۲۳) المنطق. (۲۴) المیزان فی تفسیر القرآن.
منبع
دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله«احتجاج».
پانویس
- ↑ لسانالعرب، ج۲، ص۲۲۶، «حجج».
- ↑ لسانالعرب، ج۳، ص۵۲.
- ↑ تاجالعروس، ج۳، ص۳۱۴، «حجج».
- ↑ تفسیر آسان، ج۵، ص۱۱۶.
- ↑ منهج الصادقین، ج۳، ص۴۶۵.
- ↑ مفردات، ص۲۱۹، «حجّ».
- ↑ مجمعالبیان، ج۲، ص۷۶۸
- ↑ التعریفات، ص۱۱۲.
- ↑ التحریروالتنویر، ج۸، ص۱۵۱.
- ↑ الاشارات والتنبیهات، ج۱، ص۲۶.
- ↑ المنطق، ص۲۳۲.
- ↑ شرحالمنظومه، ج۱، ص۵۷-۶۰.
- ↑ الاشارات والتنبیهات، ج۱، ص۲۸۷۲۹۷.
- ↑ فرائدالاصول، ج۱، ص۵۱.
- ↑ اصولالفقه، ج۲، ص۱۲.
- ↑ بقره/سوره۲، آیه۱۵۰.
- ↑ نساء/سوره۴، آیه۱۶۵.
- ↑ انعام/سوره۶، آیه۸۳.
- ↑ انعام/سوره۶، آیه۱۴۹.
- ↑ شوری/سوره۴۲، آیه۱۵۱۶.
- ↑ جاثیه/سوره۴۵، آیه۲۵.
- ↑ بقره/سوره۲، آیه۲۳.
- ↑ آلعمران/سوره۳، آیه۴۹.
- ↑ مائده/سوره۵، آیه۱۱۰.
- ↑ اعراف/سوره۷، آیه۱۱۷.
- ↑ هود/سوره۱۱، آیه۶۴.
- ↑ آلعمران/سوره۳، آیه۶۱.
- ↑ رعد/سوره۱۳، آیه۱۶.
- ↑ نحل/سوره۱۶، آیه۷۶.
- ↑ حج/سوره۲۲، آیه۷۳.
- ↑ آلعمران/سوره۳، آیه۵۹.
- ↑ نحل/سوره۱۶، آیه۱۲۵.
- ↑ طه/سوره۲۰، آیه۵۰.
- ↑ سبأ/سوره۳۴، آیه۴۶.
- ↑ جمعه/سوره۶۲، آیه۶.
- ↑ انعام/سوره۶، آیه۷۶.
- ↑ یوسف/سوره۱۲، آیه۳۹۴۰.
- ↑ طه/سوره۲۰، آیه۵۰.
- ↑ انبیاء/سوره۲۱، آیه۶۳.
- ↑ یس/سوره۳۶، آیه۷۹۸۱.