تفرقه: تفاوت بین نسخه‌ها
| (۶ نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
'''تَفْرِقه''' | '''تَفْرِقه''' | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | علاوه بر قرآن. | |
| − | + | </ref> | |
| + | |||
، اصطلاحی در بحث‌ها و [[تحلیل]] [[اجتماعی]]، متضاد [[وحدت]] و [[اتحاد]] می‌باشد. | ، اصطلاحی در بحث‌ها و [[تحلیل]] [[اجتماعی]]، متضاد [[وحدت]] و [[اتحاد]] می‌باشد. | ||
| سطر ۹: | سطر ۱۰: | ||
'''تفرقه''' به معنای پراکنده کردن و [[جدا]] جدا کردن | '''تفرقه''' به معنای پراکنده کردن و [[جدا]] جدا کردن | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | محمد پادشاه بن غلام محیی الدین شاد، آنندراج: فرهنگ جامع فارسی، ذیل واژه، چاپ محمد دبیر سیاقی، تهران ۱۳۶۳ ش. | |
| − | + | </ref> | |
| + | |||
و [[تَفَرُّق]] به معنای پراکنده شدن، جدا جدا شدن و گراییدن به [[فَرْق]] ([[تفاوت]]، [[فاصله]]، [[جدایی]]) یا [[فِرْق]] ([[نیمه]]، [[بخش]] و [[شعبه]]) یا [[فِرقه]] (گروهی کوچک، [[انشعاب]] یافته از یک جمعیت بزرگتر) است. | و [[تَفَرُّق]] به معنای پراکنده شدن، جدا جدا شدن و گراییدن به [[فَرْق]] ([[تفاوت]]، [[فاصله]]، [[جدایی]]) یا [[فِرْق]] ([[نیمه]]، [[بخش]] و [[شعبه]]) یا [[فِرقه]] (گروهی کوچک، [[انشعاب]] یافته از یک جمعیت بزرگتر) است. | ||
| سطر ۲۱: | سطر ۲۳: | ||
در [[روایات]] [[مأثور]] از [[ائمه علیهم‌السلام]] و [[صحابه]] و [[تابعین]]، عبارت قرآنی «اِنَّ هذِهِ اُمَّتُکُم اُمَّةً واحِدَةً. . . » | در [[روایات]] [[مأثور]] از [[ائمه علیهم‌السلام]] و [[صحابه]] و [[تابعین]]، عبارت قرآنی «اِنَّ هذِهِ اُمَّتُکُم اُمَّةً واحِدَةً. . . » | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/330/92 انبیاء/سوره ۲۱، آیه ۹۲.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/345/52 مؤمنون/سوره ۲۳، آیه ۵۲.] |
| − | + | </ref> | |
| + | |||
به «هذا دینُکم دینٌ واحدٌ» [[تفسیر]] شده | به «هذا دینُکم دینٌ واحدٌ» [[تفسیر]] شده | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | محمد بن جریر طبری ، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۷، ص۶۷. | |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/12023/7/111/%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%83%D9%85 فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۷، ص۱۱۱.] |
| − | + | </ref> | |
و بیش‌تر [[مفسران]] پیام این [[آیه]] را امر به [[اجتماع]] و [[اتحاد]] و نهی از '''تفرقه''' در [[دین]] و [[فرقه]] فرقه شدن [[مسلمین]] دانسته اند. | و بیش‌تر [[مفسران]] پیام این [[آیه]] را امر به [[اجتماع]] و [[اتحاد]] و نهی از '''تفرقه''' در [[دین]] و [[فرقه]] فرقه شدن [[مسلمین]] دانسته اند. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/12011/2/546/%D9%88%D9%82%D8%AA%D8%A7%D8%AF%D8%A9 محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۵۴۶.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | + | محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۴، ص۱۵۹، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. | |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | + | محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج ۱۱، ص ۳۳۸ـ۳۳۹، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. | |
| − | + | </ref> | |
اما در [[آیات]] بعدی این آیه، در [[سوره های انبیاء]] و [[مؤمنون]]، [[فرقه]] فرقه شدن [[امت]] [[واحده]]، بر اثر [[اعمال]] '''تفرقه''' انگیز امت های پیشین، [[نکوهش]] شده است | اما در [[آیات]] بعدی این آیه، در [[سوره های انبیاء]] و [[مؤمنون]]، [[فرقه]] فرقه شدن [[امت]] [[واحده]]، بر اثر [[اعمال]] '''تفرقه''' انگیز امت های پیشین، [[نکوهش]] شده است | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/326/51 انبیاء/سوره ۲۱، آیه ۵۱-۹۱.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/330/93 انبیاء/سوره ۲۱، آیه ۹۳-۹۴.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/344/31 مؤمنون/سوره ۲۳، آیه ۳۱-۵۱.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/345/53 مؤمنون/سوره ۲۳، آیه ۵۳-۵۴.] |
| − | + | </ref> | |
و در چهار موضع از [[قرآن کریم]]، همراه با تعبیر «[[امّة واحدة]]»، آمده است که اگر [[خداوند]] می‌خواست تمامی [[مسلمانان]] و [[پیروان]] [[ادیان]] دیگر را به صورت امتی [[واحد]] در می‌آورد | و در چهار موضع از [[قرآن کریم]]، همراه با تعبیر «[[امّة واحدة]]»، آمده است که اگر [[خداوند]] می‌خواست تمامی [[مسلمانان]] و [[پیروان]] [[ادیان]] دیگر را به صورت امتی [[واحد]] در می‌آورد | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/116/48 مائدة/سوره ۵، آیه ۴۸.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/235/118 هود/سوره ۱۱، آیه ۱۱۸.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/277/93 نحل/سوره ۱۶، آیه ۹۳.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/483/8 شوری/سوره ۴۲، آیه ۸.] |
| − | + | </ref> | |
بنابراین، تا زمانی که [[خداوند]] چنین [[اراده] نکرده است، [[وحدت]] [[جامعه]] بشری و [[جوامع دینی]] همواره دستخوش [[اختلال]] خواهد بود. | بنابراین، تا زمانی که [[خداوند]] چنین [[اراده] نکرده است، [[وحدت]] [[جامعه]] بشری و [[جوامع دینی]] همواره دستخوش [[اختلال]] خواهد بود. | ||
| سطر ۷۶: | سطر ۷۹: | ||
=== نقش بغی درمتفرق شدن «امت واحده»=== | === نقش بغی درمتفرق شدن «امت واحده»=== | ||
بعلاوه، در [[قرآن کریم]] اختلاف در [[جوامع دینی]]، به رغم ماهیت اولیه آنها که [[امت واحده]] هستند، فرایندی [[طبیعی]] به حساب آمده | بعلاوه، در [[قرآن کریم]] اختلاف در [[جوامع دینی]]، به رغم ماهیت اولیه آنها که [[امت واحده]] هستند، فرایندی [[طبیعی]] به حساب آمده | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/33/213 بقرة/سوره ۲، آیه ۲۱۳.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [۱۹] | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/210/19 یونس/سوره ۱۰، آیه ۱۹.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/235/118 هود/سوره ۱۱، آیه ۱۱۸.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/483/8 شوری/سوره ۴۲، آیه ۸.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/483/10 شوری/سوره ۴۲، آیه ۱۰.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/116/48 مائدة/سوره ۵، آیه ۴۸.] |
| − | + | </ref> | |
و منشأ [[اختلاف]] و '''تفرقه''' «بَغْی» ([[خودخواهی]] و [[ا فزون طلبی]] [[انسان]]) دانسته شده است. | و منشأ [[اختلاف]] و '''تفرقه''' «بَغْی» ([[خودخواهی]] و [[ا فزون طلبی]] [[انسان]]) دانسته شده است. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/33/213 بقرة/سوره ۲، آیه ۲۱۳.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/52/19 آل عمران/سوره ۳، آیه ۱۹.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/484/14 شوری/سوره ۴۲، آیه ۱۴.] |
| − | + | </ref> | |
=== نقش کفر وسرکشی درتفرقه «امت واحده»=== | === نقش کفر وسرکشی درتفرقه «امت واحده»=== | ||
در [[آیات]] دیگر به [[کفر]] و [[سرکشی]] قوم [[یهود]] و به فراموشی سپردن یادآوری های [[خداوند]] در میان [[نصاری]] اشاره و این دو امر زمینه ساز پیدایی اختلاف در میان ایشان دانسته شده است که تا [[قیامت]] باقی می‌ماند. | در [[آیات]] دیگر به [[کفر]] و [[سرکشی]] قوم [[یهود]] و به فراموشی سپردن یادآوری های [[خداوند]] در میان [[نصاری]] اشاره و این دو امر زمینه ساز پیدایی اختلاف در میان ایشان دانسته شده است که تا [[قیامت]] باقی می‌ماند. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/110/14 مائدة/سوره ۵، آیه ۱۴.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/118/64 مائدة/سوره ۵، آیه ۶۴.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/417/25 سجده/سوره ۳۲، آیه ۲۵.] |
| − | + | </ref> | |
| − | در آیه ۱۰۵ سوره آل عمران | + | در آیه ۱۰۵ [[سوره آل عمران]] |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/63/105 آل عمران/سوره ۳، آیه ۱۰۵.] |
| − | + | </ref> | |
، به [[اختلاف]] و '''تفرقه''' اشاره شده است. | ، به [[اختلاف]] و '''تفرقه''' اشاره شده است. | ||
| سطر ۱۲۶: | سطر ۱۲۹: | ||
باید اختلاف بینش‌ها و نگرش‌ها را در چارچوب طبیعی شان محدود کرد تا به '''تفرقه''' نینجامند. | باید اختلاف بینش‌ها و نگرش‌ها را در چارچوب طبیعی شان محدود کرد تا به '''تفرقه''' نینجامند. | ||
'''تفرقه''' هنگامی بروز می‌کند که موارد [[وِفاق]] و اتفاق در نظر گرفته نشوند و بر فَرق‌ها و اختلاف‌ها [[پافشاری]] شود، به گونه ای که [[پیروان]] یک [[دین]] با وجود [[ایمان]] داشتن به [[خدای یکتا]] و پیروی از [[پیامبر]] و [[کتاب]] و [[قبله]][[واحد]]، یکدیگر را [[گمراه]]، [[کافر]] و [[اهل باطل]] بپندارند. | '''تفرقه''' هنگامی بروز می‌کند که موارد [[وِفاق]] و اتفاق در نظر گرفته نشوند و بر فَرق‌ها و اختلاف‌ها [[پافشاری]] شود، به گونه ای که [[پیروان]] یک [[دین]] با وجود [[ایمان]] داشتن به [[خدای یکتا]] و پیروی از [[پیامبر]] و [[کتاب]] و [[قبله]][[واحد]]، یکدیگر را [[گمراه]]، [[کافر]] و [[اهل باطل]] بپندارند. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/63/105 آل عمران/سوره ۳، آیه ۱۰۵.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/484/14 شوری/سوره ۴۲، آیه ۱۴.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/598/4 بیِّنة/سوره ۹۸، آیه ۴.] |
| − | + | </ref> | |
در [[قرآن]] اختلاف اساساً امری [[طبیعی]] دانسته شده است | در [[قرآن]] اختلاف اساساً امری [[طبیعی]] دانسته شده است | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/235/118 هود/سوره ۱۱، آیه ۱۱۸-۱۱۹.] |
| − | + | </ref> | |
| − | ، هم چنانکه اختلافاتی از قبیل اختلافات [[فقهی]]، که مانع [[اتفاق]] و | + | ، هم چنانکه اختلافاتی از قبیل اختلافات [[فقهی]]، که مانع [[اتفاق]] و [[هم بستگی]] [[مسلمانان]] و[[دین]] داران نمی‌شوند، [[تحریم]] نشده اند |
| − | + | <ref> | |
| − | + | محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۴، ص۴۵۹، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. | |
| − | + | </ref> | |
، بلکه اختلافاتی ممنوع شده‌اند که سبب [[فساد]] و[[فتنه]] می‌شوند. | ، بلکه اختلافاتی ممنوع شده‌اند که سبب [[فساد]] و[[فتنه]] می‌شوند. | ||
==امکان از بین بردن اختلاف ها== | ==امکان از بین بردن اختلاف ها== | ||
| − | برخی عقیده دارند که ریشه کن کردن اختلاف ها و از بین بردن آنها به‌طور کامل میسر است، اما بنا بر قرآن کریم | + | برخی [[عقیده]] دارند که ریشه کن کردن اختلاف ها و از بین بردن آنها به‌طور کامل میسر است، اما بنا بر [[قرآن کریم]] |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/235/118 هود/سوره ۱۱، آیه ۱۱۸.] |
| − | + | </ref> | |
| − | این امر محال است و در حدیثی نبوی نیز آمده که اختلاف امت اسلام یکی از مظاهر رحمت الهی است. | + | این امر محال است و در [[حدیثی نبوی]] نیز آمده که اختلاف [[امت اسلام]] یکی از مظاهر [[رحمت الهی]] است. |
| − | + | <ref> | |
| − | + | محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۴، ص۱۵۹، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. | |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/15257/1/157/%D8%A3%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8%D9%8A ابن بابویه، معانی الاخبار، ج۱، ص۱۵۷، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۳۶۱ ش.] |
| − | + | </ref> | |
==امکان اجتناب از فرقه فرقه شدن== | ==امکان اجتناب از فرقه فرقه شدن== | ||
| − | در | + | در [[احادیث]]، [[افتراق]] ([[فرقه]] فرقه شدن) نیز امری طبیعی و ناگزیر تلقی شده است؛ چنانکه از [[پیامبر اکرم]] نقل کرده‌اند که بزودی [[امت اسلام]] نیز مانند [[یهود]] و [[نصاری]] [[فرقه]] فرقه خواهد شد ([[حدیث افتراق]]). |
| − | + | <ref> | |
| − | + | عبد اللّه بن عبد الرحمان دارمی، سنن الدارمی، ج۲، ص۲۴۱، چاپ محمد احمد دهمان، دمشق: مکتبة الاعتدال. | |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | + | محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۴، ص۱۵۹ـ ۱۶۰، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. | |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | + | محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج ۱۲، ص ۱۲۹ـ۱۳۰، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. | |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/27167/3/379/%D8%A7%D9%86%D8%B3 محمد حسین طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۳، ص ۳۷۹۳۸۰.] |
| − | + | </ref> | |
==افتراق منفی و مثبت== | ==افتراق منفی و مثبت== | ||
| − | + | [[افتراق]]، تا آن‌جا که به معنای تفاوت و چند گونگی [[آرا]] و [[اندیشه]] باشد، ناپسند نیست اما آنچه نهی شده '''تفرقه''' افکنی و '''تفرقه''' انگیزی است. | |
| − | پیامبر اکرم از مسلمانان با تعبیر «یَدٌ واحدةٌ علی مَن سِواهُم» یاد کرده و خواسته است که مسلمانان همواره در برابر دیگران یکپارچه و متحد باشند | + | [[پیامبر اکرم]] از [[مسلمانان]] با تعبیر «یَدٌ واحدةٌ علی مَن سِواهُم» یاد کرده و خواسته است که [[مسلمانان]] همواره در برابر دیگران [[یکپارچه]] و [[متحد]] باشند |
| − | + | <ref> | |
| − | + | عبد الرزاق بن همام صنعانی، المصنّف، ج۵، ص۲۲۶، چاپ حبیب الرحمان اعظمی، بیروت: مجلس العلمی. | |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | + | محمد غروی، الامثال النبویّة، ج۲، ص۳۴۷، بیروت ۱۴۰۱. | |
| − | + | </ref> | |
| − | ، | + | ، هم چنانکه [[قرآن کریم]] نیز تمام [[مؤمنان]] را [[برادران]] یکدیگر دانسته است. |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/516/10 حجرات/سوره ۴۹، آیه ۱۰.] |
| − | + | </ref> | |
==اتحاد کافران مختلف و متفرق== | ==اتحاد کافران مختلف و متفرق== | ||
| − | بنا بر آیه ۷۳ سوره انفال | + | بنا بر آیه ۷۳ [[سوره انفال]] |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/186/73 انفال/سوره ۸، آیه ۷۳.] |
| − | + | </ref> | |
| − | ، کافران با همه اختلافاتی که با یکدیگر دارند، در مخالفت و رویارویی با مسلمانان هم دست و هم دل‌اند و اگر مسلمانان با یکدیگر اتحاد و | + | ، [[کافران]] با همه اختلافاتی که با یکدیگر دارند، در [[مخالفت]] و [[رویارویی]] با [[مسلمانان]] هم دست و هم دل‌اند و اگر [[مسلمانان]] با یکدیگر [[اتحاد]] و [[هم بستگی]] نداشته باشند، فتنه و [[آشوب]] همه جا را فرا خواهد گرفت. |
| − | بر این نکته نیز تأکید شده که وحدت | + | بر این نکته نیز تأکید شده که [[وحدت]] [[منافقان]]، صوری یا نمایشی است : «تَحْسَبُهُم جَمیعاً وَ قُلوبُهُم شَتّی. . .». |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/547/14 حشر/سوره ۵۹، آیه ۱۴.] |
| − | + | </ref> | |
==علل تاکید قرآن بر وحدت و اتفاق== | ==علل تاکید قرآن بر وحدت و اتفاق== | ||
| − | برای درک تأکیدات مستمر و گوناگون قرآن کریم بر وحدت و اتفاق، باید به وضع اجتماع و محیطی که قرآن در آن نازل شده است توجه کرد. | + | برای درک تأکیدات [[مستمر]] و گوناگون [[قرآن کریم]] بر [[وحدت]] و اتفاق، باید به وضع [[اجتماع]] و [[محیطی]] که [[قرآن]] در آن [[نازل]] شده است توجه کرد. |
| − | ویژگیهای اخلاقی و اجتماعی و محیطی | + | ویژگیهای [[اخلاقی]] و [[اجتماعی]] و [[محیطی]] [[اعراب]]، مانع هم بستگی آنها، به عنوان یک [[امت]]، و موجب '''تفرقه''' و [[تکروی]] آنها می‌شد. |
| − | از جمله این ویژگی ها، گرایش جدّی به حریت و مقاومت در برابر به بند کشیده شدن بود که حتی هرودوت و دیگر مورخان یونانی و رومی را هم به تعجب واداشت. | + | از جمله این ویژگی ها، [[گرایش]] جدّی به [[حریت]] و [[مقاومت]] در برابر به بند کشیده شدن بود که حتی هرودوت و دیگر [[مورخان یونانی ]]و [[رومی]] را هم به تعجب واداشت. |
| − | + | <ref> | |
| − | + | جواد علی، المفصّل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۴، ص۴۰۸، بیروت ۱۹۷۶ـ۱۹۷۸. | |
| − | + | </ref> | |
| − | از همین رو عرب | + | از همین رو [[عرب جاهلی]]، جز در پاره ای موارد ضروری، به هیچ گونه [[تعهدی]] تن نمی‌داد. |
| − | + | <ref> | |
| − | + | جواد علی، المفصّل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۴، ص۴۰۸، بیروت ۱۹۷۶ـ ۱۹۷۸. | |
| − | + | </ref> | |
| − | افراط در اِعمال این خصلت منجر به فرد گرایی شدید و عنان گسیخته اعراب و مانع از تشکیل جوامع بزرگ و امت می‌شد. | + | [[افراط]] در [[اِعمال]] این [[خصلت]] منجر به فرد گرایی شدید و [[عنان]] [[گسیخته]] [[اعراب]] و مانع از تشکیل [[جوامع بزرگ]] و [[امت]] می‌شد. |
| − | + | <ref> | |
| − | + | جواد علی، المفصّل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۴، ص۴۰۸، بیروت ۱۹۷۶ـ۱۹۷۸. | |
| − | + | </ref> | |
| − | اعراب در واقع تنها عشیره و قبیله را ــ که افرادش با هم نسبت خونی داشتند ــ به رسمیت می‌شناختند. | + | [[اعراب]] در واقع تنها [[عشیره]] و [[قبیله]] را ــ که افرادش با هم نسبت خونی داشتند ــ به [[رسمیت]] می‌شناختند. |
| − | این ویژگی در تمام عربستان وجود داشت، اما در | + | این ویژگی در تمام [[عربستان]] وجود داشت، اما در [[مدینه]]، به سبب وجود [[یهودیان]] و [[مسیحیان]]، [[اختلافات مذهبی]] هم بر این ویژگی افزوده می‌شد و علاوه بر '''تفرقه''' [[اجتماعی]]، '''تفرقه''' [[دینی]] نیز در آن‌جا بروز می‌کرد. |
==جایگاه تفرقه دینی در اجتماع== | ==جایگاه تفرقه دینی در اجتماع== | ||
| − | در قرآن | + | در [[قرآن کریم]]، '''تفرقه''' [[دینی]] در کنار [[تفرقه اجتماعی]] نهی و نفی شده است و [[تفرّق]] در دین در برابر [[اقامه]] [[دین]] به کار رفته و عامل [[تفرقه گرایی]] [[مشرکان]]، [[انس]] و [[عادت]] به مظاهر [[شرک]] دانسته شده است. |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/484/13 شوری/سوره ۴۲، آیه ۱۳.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/407/31 روم/سوره ۳۰، آیه ۳۱-۳۲.] |
| − | + | </ref> | |
| − | خداوند پیامبر اسلام را به | + | [[خداوند]] [[پیامبر]] [[اسلام]] را به «[[استقامت]]» (بر راه راست، ثابت ماندن) |
| − | + | <ref> | |
| − | + | حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ذیل «قوم»، چاپ محمد سید کیلانی، بیروت. | |
| − | + | </ref> | |
| − | در تفرقه زدایی امر کرده است. | + | در [[تفرقه زدایی]] امر کرده است. |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/484/14 شوری/سوره ۴۲، آیه ۱۴-۱۵.] |
| − | + | </ref> | |
| − | همچنین، در ادامه آیه فطرت | + | همچنین، در ادامه[[ آیه]] [[فطرت]] |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/407/31 روم/سوره ۳۰، آیه ۳۰.] |
| − | + | </ref> | |
| − | ، فرقه گرایی‌ها و تفرقه انگیزی های مسلمانان را برابر با شرک ورزیدن و به صفوف مشرکان پیوستن اعلام می‌کند. | + | ، فرقه گرایی‌ها و '''تفرقه''' انگیزی های [[مسلمانان]] را برابر با [[شرک ]]ورزیدن و به [[صفوف]] [[مشرکان]] پیوستن اعلام می‌کند. |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/407/31 روم/سوره ۳۰، آیه ۳۱-۳۲.] |
| − | + | </ref> | |
| − | در قرآن | + | در [[قرآن کریم]]، این عجب و [[خودپسندی]]، که بر پایه آن هر [[فرقه]] و گروه به آنچه خود دارند [[خرسند]] و شادمان‌اند و باورها و پایبندی های فرقه های دیگر را ارج نمی‌نهند و به [[سخره]] می‌گیرند، سخت [[نکوهش]] شده است. |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/345/53 مؤمنون/سوره ۲۳، آیه ۵۳.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/407/31 روم/سوره ۳۰، آیه ۳۲.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | + | محمد بن جریر طبری ، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۸، ص۲۳. | |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | + | محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۱۴، ص۳۲، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. | |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | + | محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۱۴، ص۳۲، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. | |
| − | + | </ref> | |
| − | در واقع، قرآن کریم تفرقه در دین را مطلقاً نفی می‌کند و حساب اهل تفرقه را از پیامبر اسلام جدا می‌سازد. | + | در واقع، [[قرآن کریم]] '''تفرقه''' در دین را مطلقاً نفی می‌کند و حساب [[اهل]] '''تفرقه''' را از [[پیامبر]] [[اسلام]] جدا می‌سازد. |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/150/159 انعام/سوره ۶، آیه ۱۵۹.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/12016/7/389/%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%89 محمد حسین طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۷، ص۳۸۹۳۹۰.] |
| − | + | </ref> | |
==تفرقه و نفاق در لباس دین== | ==تفرقه و نفاق در لباس دین== | ||
| − | همچنین، پیامبر اسلام از پای نهادن به مسجد ضِرار (مسجد نفاق)، که منافقان مدینه آن را برای ایجاد تفرقه در میان مسلمانان بنا کرده بودند | + | همچنین، [[پیامبر]] [[اسلام]] از پای نهادن به [[مسجد]] [[ضِرار]] ([[مسجد]][[ نفاق]])، که [[منافقان]] [[مدینه]] آن را برای ایجاد '''تفرقه''' در میان [[مسلمانان]] بنا کرده بودند |
| − | + | <ref> | |
| − | + | محمد بن جریر طبری ، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۱، ص۱۷ـ۱۹. | |
| − | + | </ref> | |
| − | ، نهی شد تا مسلمانان دریابند که مسجد نیز هرگاه به پایگاه تفرقه تبدیل شود، حتی پای نهادن در آن شرعاً روا نیست. | + | ، نهی شد تا [[مسلمانان]] دریابند که [[مسجد]] نیز هرگاه به پایگاه '''تفرقه''' تبدیل شود، حتی پای نهادن در آن شرعاً روا نیست. |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/204/107 توبة/سوره ۹، آیه ۱۰۷-۱۱۰.] |
| − | + | </ref> | |
| − | عالمان مسلمان نیز در باره وجوب ویران کردن مساجدی که با چنین هدفی ساخته شوند، اتفاق نظر دارند. | + | [[عالمان]] [[مسلمان]] نیز در باره وجوب ویران کردن [[مساجدی]] که با چنین هدفی ساخته شوند، اتفاق نظر دارند. |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/15387/16/195/%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%81%D8%B3%D8%B1%D9%88%D9%86 محمد بن عمر فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج۱۶، ص۱۹۵، قاهره.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | + | محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۸، ص۲۵۴، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. | |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | + | ابن عاشور (محمد طاهر بن محمد)، تفسیر التحریر و التنویر، ج۱۱، ص۳۱، تونس ۱۹۸۴. | |
| − | + | </ref> | |
==ریشه اصلی تفرقه دینی== | ==ریشه اصلی تفرقه دینی== | ||
| − | بنا بر آیات قرآن | + | بنا بر [[آیات]] [[قرآن کریم]]، ریشه اصلی [[تفرقه دینی]]، جدایی افکندن و فرق نهادن میان [[پیامبران]] و پیروی از [[دین]] و [[شریعت]] یکی از [[پیامبران]] را بهانه مخالفت با دیگر [[پیامبران]] قرار دادن است، به گونه ای که پیروان یک [[دین]]، [[آیین]] خود را متفاوت با دیگر [[ادیان الهی]] و جدا از آنها بدانند. |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/102/150 نساء/سوره ۴، آیه ۱۵۰-۱۵۲.] |
| − | + | </ref> | |
| − | قرآن به مسلمانان توصیه می‌کند که به همه پیامبران و کتاب های آسمانی و شریعت های الهی ایمان داشته باشند و بین پیامبران فرق نگذارند. | + | [[قرآن]] به [[مسلمانان]] توصیه می‌کند که به همه [[پیامبران]] و کتاب های آسمانی و شریعت های [[الهی]] [[ایمان]] داشته باشند و بین [[پیامبران]] فرق نگذارند. |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/21/136 بقرة/سوره ۲، آیه ۱۳۶.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/49/285 بقرة/سوره ۲، آیه ۲۸۵.] |
| − | + | </ref> | |
| − | در واقع، مُسلِم حقیقی بودن مشروط به چنین | + | در واقع، [[مُسلِم]] حقیقی بودن [[مشروط]] به چنین [[ایمان] است. |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/52/19 آل عمران/سوره ۳، آیه ۱۹-۲۰.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/61/84 آل عمران/سوره ۳، آیه ۸۴-۸۵.] |
| − | + | </ref> | |
==پیشینه تفرقه دینی== | ==پیشینه تفرقه دینی== | ||
| − | قرآن کریم پیشینه تفرقه در دین را به اهل کتاب (یهود و نصاری)، منتسب کرده | + | [[قرآن کریم]] پیشینه '''تفرقه''' در [[دین]] را به [[اهل کتاب]] ([[یهود]] و [[نصاری]])، [[منتسب]] کرده |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/484/14 شوری/سوره ۴۲، آیه ۱۴.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/598/4 بیِّنة/سوره ۹۸، آیه ۴.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | + | محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۱۶، ص۱۲، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. | |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | + | محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۲۰، ص۱۴۳، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. | |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | + | ابن عاشور (محمد طاهر بن محمد)، تفسیر التحریر و التنویر، ج۲۵، ص ۵۶ـ۵۸، تونس ۱۹۸۴. | |
| − | + | </ref> | |
| − | که آگاهانه، بر اختلافات مذهبی پافشاری کردند و باب تفرقه در دین را گشودند | + | که آگاهانه، بر اختلافات [[مذهبی]] پافشاری کردند و باب '''تفرقه''' در [[دین]] را گشودند |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/33/213 بقرة/سوره ۲، آیه ۲۱۳.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/52/19 آل عمران/سوره ۳، آیه ۱۹.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/219/93 یونس/سوره ۱۰، آیه ۹۳.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/500/17 جاثیة/سوره ۴۵، آیه ۱۷.] |
| − | + | </ref> | |
| − | و امت موسی علیه‌السلام را نخستین گروهی دانسته که در دین تفرقه کردند. | + | و [[امت]] [[موسی علیه‌السلام]] را نخستین گروهی دانسته که در [[دین]] '''تفرقه''' کردند. |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/234/110 هود/سوره ۱۱، آیه ۱۱۰.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/418/45 فصّلت/سوره ۴۱، آیه ۴۵.] |
| − | + | </ref> | |
| − | قرآن مسلمانان را از این‌که همانند آنان رفتار کنند، بر حذر می‌دارد. | + | [[قرآن]] [[مسلمانان]] را از این‌که همانند آنان رفتار کنند، بر حذر می‌دارد. |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/63/105 آل عمران/سوره ۳، آیه ۱۰۵.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/12011/2/550/%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%B9 محمدبن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۵۵۰.] |
| − | + | </ref> | |
| − | آنان ادعا می‌کردند که جز یهود و نصاری پیروان هیچ دین دیگری به بهشت نمی‌روند | + | آنان [[ادعا]] می‌کردند که جز [[یهود]] و [[نصاری]] پیروان هیچ [[دین]] دیگری به [[بهشت]] نمی‌روند |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/17/111 بقرة/سوره ۲، آیه ۱۱۱.] |
| − | + | </ref> | |
| − | و به مسلمانان می‌گفتند اگر می‌خواهید هدایت یابید، | + | و به [[مسلمانان]] می‌گفتند اگر می‌خواهید [[هدایت]] یابید، [[یهود]] یا [[نصرانی]] شوید. |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/21/135 بقرة/سوره ۲، آیه ۱۳۵.] |
| − | + | </ref> | |
| − | در عین حال، حقانیت یکدیگر را نیز نفی و همانند بی خبران از دین و مشرکان رفتار می‌کردند. | + | در عین حال، [[حقانیت]] یکدیگر را نیز نفی و همانند بی خبران از [[دین]] و [[مشرکان]] رفتار می‌کردند. |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/18/113 بقرة/سوره ۲، آیه ۱۱۳.] |
| − | + | </ref> | |
==راه درمان تفرقه دینی== | ==راه درمان تفرقه دینی== | ||
قرآن کریم برای برقرار ماندن وحدت و همبستگی میان مسلمانان، آنان را به چنگ زدن به ریسمان الهی امر و از تفرقه افکنی و تفرقه انگیزی نهی می‌کند: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبلِ اللّهِ جَمیعاً وَلاتَفَرَّقُوا. . . ». | قرآن کریم برای برقرار ماندن وحدت و همبستگی میان مسلمانان، آنان را به چنگ زدن به ریسمان الهی امر و از تفرقه افکنی و تفرقه انگیزی نهی می‌کند: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبلِ اللّهِ جَمیعاً وَلاتَفَرَّقُوا. . . ». | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/63/103 آل عمران/سوره ۳، آیه ۱۰۳.] |
| − | + | </ref> | |
اعتصام به معنی تمسک و آویختن به یک چیز است. | اعتصام به معنی تمسک و آویختن به یک چیز است. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ذیل «عصم»، چاپ محمد سید کیلانی، بیروت. | |
| − | + | </ref> | |
حبل اللّه در روایات به قرآن کریم | حبل اللّه در روایات به قرآن کریم | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | محمد بن جریر طبری ، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۲۱. | |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/12011/2/545/%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8 محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۵۴۵.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | + | محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۴، ص۱۵۹، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. | |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | + | هاشم بن سلیمان بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۳۰۵، چاپ محمود بن جعفر موسوی زرندی، تهران ۱۳۳۴ ش، چاپ افست قم. | |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/12024/1/377/%D9%88%D8%AD%D8%A8%D9%84 عبد علی بن جمعه حویزی، کتاب تفسیر نور الثقلین، ج۱، ص۳۷۷، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (۱۳۸۳۱۳۸۵).] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/15400/4/18/%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86 محمود بن عبد اللّه آلوسی، روح المعانی، ج۴، ص۱۸، بیروت:داراحیاء التراث العربی.] |
| − | + | </ref> | |
، آل محمد صلی اللّه علیه وآله وسلم | ، آل محمد صلی اللّه علیه وآله وسلم | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | هاشم بن سلیمان بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۳۰۷، چاپ محمود بن جعفر موسوی زرندی، تهران ۱۳۳۴ ش، چاپ افست قم. | |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/12024/1/377/%D8%AC%D8%A7%D8%A8%D8%B1 عبد علی بن جمعه حویزی، کتاب تفسیر نور الثقلین، ج۱، ص۳۷۷، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (۱۳۸۳۱۳۸۵).] |
| − | + | </ref> | |
، قرآن و عترت | ، قرآن و عترت | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/15400/4/18/%D9%88%D8%B9%D8%AA%D8%B1%D8%AA%D9%8A محمود بن عبد اللّه آلوسی، روح المعانی، ج۴، ص۱۸، بیروت:داراحیاء التراث العربی.] |
| − | + | </ref> | |
، توحید و ولایت | ، توحید و ولایت | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/12024/1/378/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%88%D8%AD%D9%8A%D8%AF عبد علی بن جمعه حویزی، کتاب تفسیر نور الثقلین، ج۱، ص۳۷۸، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (۱۳۸۳۱۳۸۵).] |
| − | + | </ref> | |
و چیزهایی از این قبیل تفسیر شده است. | و چیزهایی از این قبیل تفسیر شده است. | ||
برخی از مفسران نیز آن را به معنای دین و آیین اسلام گرفته اند. | برخی از مفسران نیز آن را به معنای دین و آیین اسلام گرفته اند. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/12011/2/545/%D9%88%D9%82%D8%A7%D9%84 محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۵۴۵.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | + | محمد بن حسن طوسی ، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۵۴۹. | |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | + | محمد جواد مغنیه، التفسیر الکاشف، ج۲، ص۱۲۲، بیروت ۱۹۸۰ـ۱۹۸۱. | |
| − | + | </ref> | |
بنابراین، هر رویکرد و عملکردی که محور آن خداجویی و خداخواهی باشد، اعتصام به حبل اللّه است و اگر بر پایه ارتباط با خدا نباشد، تفرقه است. | بنابراین، هر رویکرد و عملکردی که محور آن خداجویی و خداخواهی باشد، اعتصام به حبل اللّه است و اگر بر پایه ارتباط با خدا نباشد، تفرقه است. | ||
چنانکه پیشتر در سیاق همین آیه آمده است : «. . . وَمَن یَعتَصِم بِاللّهِ فَقَد هُدِیَ اِلی صِراطٍ مُسْتَقیم». | چنانکه پیشتر در سیاق همین آیه آمده است : «. . . وَمَن یَعتَصِم بِاللّهِ فَقَد هُدِیَ اِلی صِراطٍ مُسْتَقیم». | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/63/101 آل عمران/سوره ۳، آیه ۱۰۱.] |
| − | + | </ref> | |
==وجه نزول آیه اعتصام== | ==وجه نزول آیه اعتصام== | ||
آیه «وَاعْتَصِمُوا بِحَبلِ اللّهِ جَمیعاً وَلاتَفَرَّقُوا. . . » در مدینه نازل شده و ناظر به اختلافات میان دو قبیله اوس و خَزرَج است که پیش از اسلام دائماً درگیر بودند و به برکت اسلام با هم الفت یافتند. | آیه «وَاعْتَصِمُوا بِحَبلِ اللّهِ جَمیعاً وَلاتَفَرَّقُوا. . . » در مدینه نازل شده و ناظر به اختلافات میان دو قبیله اوس و خَزرَج است که پیش از اسلام دائماً درگیر بودند و به برکت اسلام با هم الفت یافتند. | ||
بعدها هم گاه با یادآوری گذشته به نزاع می‌پرداختند. | بعدها هم گاه با یادآوری گذشته به نزاع می‌پرداختند. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | محمد بن جریر طبری ، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۱۹. | |
| − | + | </ref> | |
| − | |||
همچنین به اختلافات مذهبی و تفرقه افکنی های اهل کتاب، خاصه یهود، اشاره می‌کند که حتی بر سر فهم و تفسیر تورات اختلاف داشتند و بر این اساس به گروه‌ها و احزاب متعددی تقسیم شدند و به طرفداری از دو قبیله اوس و خزرج با هم می‌جنگیدند. | همچنین به اختلافات مذهبی و تفرقه افکنی های اهل کتاب، خاصه یهود، اشاره می‌کند که حتی بر سر فهم و تفسیر تورات اختلاف داشتند و بر این اساس به گروه‌ها و احزاب متعددی تقسیم شدند و به طرفداری از دو قبیله اوس و خزرج با هم می‌جنگیدند. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | جواد علی، المفصّل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۶، ص۵۵۶، بیروت ۱۹۷۶ـ۱۹۷۸. | |
| − | + | </ref> | |
==مضمون وثمره نزول آیه اعتصام== | ==مضمون وثمره نزول آیه اعتصام== | ||
این آیه بیانگر اهمیت اخلاص در دین است | این آیه بیانگر اهمیت اخلاص در دین است | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | محمد بن جریر طبری ، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۲۱ به نقل از ابوالعالیه. | |
| − | + | </ref> | |
که خداوند همه امت های پیشین را به آن فرمان داده و آنان گاه سرپیچی کرده و راه تفرقه را پیش گرفته اند. | که خداوند همه امت های پیشین را به آن فرمان داده و آنان گاه سرپیچی کرده و راه تفرقه را پیش گرفته اند. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/598/4 بیِّنة/سوره ۹۸، آیه ۴.] |
| − | + | </ref> | |
بنابراین، مسلمانان موظف‌اند در تمامی اعمال و رفتار خویش فقط خدا را در نظر داشته باشند و خود را مانند بندگان دیگر او ببینند و اگر در برخی عقاید و مناسک با دیگران اختلاف‌هایی دارند، بر آنها پافشاری نکنند و نسبت به فرقه ای که به آن نسبت دارند، تعصب نورزند. | بنابراین، مسلمانان موظف‌اند در تمامی اعمال و رفتار خویش فقط خدا را در نظر داشته باشند و خود را مانند بندگان دیگر او ببینند و اگر در برخی عقاید و مناسک با دیگران اختلاف‌هایی دارند، بر آنها پافشاری نکنند و نسبت به فرقه ای که به آن نسبت دارند، تعصب نورزند. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۴، ص۱۵۹، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. | |
| − | + | </ref> | |
در احادیث نیز بر گرویدن خالصانه و متوسلانه به قرآن کریم، به عنوان رمز وحدت اسلامی، تأکید شده است : «فَعَلیکُم بکتابِ اللّه». | در احادیث نیز بر گرویدن خالصانه و متوسلانه به قرآن کریم، به عنوان رمز وحدت اسلامی، تأکید شده است : «فَعَلیکُم بکتابِ اللّه». | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | ابن حنبل، مسندالامام احمد بن حنبل، ج۲، ص۲۱۲، بیروت: دار صادر. | |
| − | + | </ref> | |
==شرط رهایی از تفرقه ازنظر قرآن== | ==شرط رهایی از تفرقه ازنظر قرآن== | ||
در واقع در بیان صریح قرآن کریم ایمان به خدای یکتا و ایمان به آخرت و انجام دادن عمل صالح، شرط نجات و رستگاری است | در واقع در بیان صریح قرآن کریم ایمان به خدای یکتا و ایمان به آخرت و انجام دادن عمل صالح، شرط نجات و رستگاری است | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/119/69 مائدة/سوره ۵، آیه ۶۹.] |
| − | + | </ref> | |
تا اختلافات عقیدتی میان پیروان ادیان یا اختلافات موجود در عقاید مسلمانان، بهانه ای برای تفرقه انگیزی و متفرق شدن نگردد. | تا اختلافات عقیدتی میان پیروان ادیان یا اختلافات موجود در عقاید مسلمانان، بهانه ای برای تفرقه انگیزی و متفرق شدن نگردد. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/484/13 شوری/سوره ۴۲، آیه ۱۳.] |
| − | + | </ref> | |
محور تمام مناسک عبادی اسلامی نیز تفرقه زدایی و متمایل ساختن مسلمانان به جمعیت و جماعت است که این خصوصیت در نمازهای جماعت و جمعه و در مراسم حج مشهودتر است. | محور تمام مناسک عبادی اسلامی نیز تفرقه زدایی و متمایل ساختن مسلمانان به جمعیت و جماعت است که این خصوصیت در نمازهای جماعت و جمعه و در مراسم حج مشهودتر است. | ||
| سطر ۴۶۷: | سطر ۴۶۹: | ||
در یک حدیث مشهور نبوی نیز امت اسلامی به ساختمانی استوار و دیرپا تشبیه شده که اجزای آن یکدیگر را ثابت نگاه می‌دارند. | در یک حدیث مشهور نبوی نیز امت اسلامی به ساختمانی استوار و دیرپا تشبیه شده که اجزای آن یکدیگر را ثابت نگاه می‌دارند. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | احمد بن علی نسائی، کتاب السنن الکبری، ج۲، ص۴۱، چاپ عبدالغفار سلیمان بنداری و کسروی حسن، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱. | |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | + | عبد الرحمان بن ابی بکر سیوطی، الجامع الصغیر فی احادیث البشیر النذیر، ج۲، ص۶۶۰، بیروت ۱۴۰۱. | |
| − | + | </ref> | |
همچنین، به رغم آن‌که نصاری برای خشنودی خداوند و اصرار بر اخلاص در دین، به رهبانیت (جمع گریزی و گوشه گیری) رو آورده بودند | همچنین، به رغم آن‌که نصاری برای خشنودی خداوند و اصرار بر اخلاص در دین، به رهبانیت (جمع گریزی و گوشه گیری) رو آورده بودند | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/541/27 حدید/سوره ۵۷، آیه ۲۷.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | + | محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۱۷، ص۲۶۵، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. | |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/11008/65/320/%D9%88%D9%83%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7 محمد باقر بن محمد تقی مجلسی، بحار الانوار، ج۶۵، ص۳۲۰.] |
| − | + | </ref> | |
، اسلام با نفی رهبانیت انواع گوناگون تفرقه را، هرچند توجیه دینی و شرعی داشته باشد، بدعت می‌داند و محکوم می‌کند؛ چنانکه پیامبر اکرم، ضمن برخورد جدّی با انزواطلبی‌ها و جمع گریزی ها، رهبانیت امت اسلامی را جهاد در راه خدا شناساند. | ، اسلام با نفی رهبانیت انواع گوناگون تفرقه را، هرچند توجیه دینی و شرعی داشته باشد، بدعت می‌داند و محکوم می‌کند؛ چنانکه پیامبر اکرم، ضمن برخورد جدّی با انزواطلبی‌ها و جمع گریزی ها، رهبانیت امت اسلامی را جهاد در راه خدا شناساند. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | ابن ابی شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، ج۴، ص۵۶۵، چاپ سعید محمد لحّام، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹. | |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | + | ابن حنبل، مسندالامام احمد بن حنبل، ج۳، ص۸۲، بیروت: دار صادر. | |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | + | ابن حنبل، مسندالامام احمد بن حنبل، ج۳، ص۲۶۶، بیروت: دار صادر. | |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/15033/1/123/%D8%A7%D9%84%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9 ابن بابویه، الامالی، ج۱، ص۱۲۳، قم ۱۴۱۷.] |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | + | علی بن حسام الدین متقی، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۳، ص۷۶۰، چاپ بکری حیّانی و صفوة سقا، بیروت ۱۴۰۹/ ۱۹۸۹. | |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/11008/79/114/%D8%A7%D9%84%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9 محمد باقر بن محمد تقی مجلسی، بحار الانوار، ج۷۹، ص۱۱۴.] |
| − | + | </ref> | |
در احادیث دیگر نیز رهبانیت امت خود را هجرت و جهاد و نماز و روزه و حج دانسته است. | در احادیث دیگر نیز رهبانیت امت خود را هجرت و جهاد و نماز و روزه و حج دانسته است. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۱۷، ص۲۶۵، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. | |
| − | + | </ref> | |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/11008/65/320/%D9%82%D9%84%D8%AAhttp://lib.eshia.ir/11008/65/320/%D9%82%D9%84%D8%AA محمد باقر بن محمد تقی مجلسی، بحار الانوار، ج۶۵، ص۳۲۰.] |
| − | + | </ref> | |
| − | |||
==فهرست منابع== | ==فهرست منابع== | ||
| سطر ۵۶۸: | سطر ۵۶۹: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تفرقه»، شماره۳۶۷۸. | + | [http://lib.eshia.ir/23019/1/3678/ دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تفرقه»، شماره۳۶۷۸.] |
==پانویس== | ==پانویس== | ||
[[رده:مقالات]] | [[رده:مقالات]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۴ فوریهٔ ۲۰۱۶، ساعت ۱۲:۰۲
تَفْرِقه [۱]
، اصطلاحی در بحث‌ها و تحلیل اجتماعی، متضاد وحدت و اتحاد می‌باشد.
محتویات
- ۱ تعریف تفرقه
- ۲ کاربرد تفرقه در قرآن و حدیث
- ۳ مقصود از «امت واحده» در روایات
- ۴ عوامل متفرق شدن «امت واحده»
- ۵ تفاوت اختلاف با تفرقه
- ۶ امکان از بین بردن اختلاف ها
- ۷ امکان اجتناب از فرقه فرقه شدن
- ۸ افتراق منفی و مثبت
- ۹ اتحاد کافران مختلف و متفرق
- ۱۰ علل تاکید قرآن بر وحدت و اتفاق
- ۱۱ جایگاه تفرقه دینی در اجتماع
- ۱۲ تفرقه و نفاق در لباس دین
- ۱۳ ریشه اصلی تفرقه دینی
- ۱۴ پیشینه تفرقه دینی
- ۱۵ راه درمان تفرقه دینی
- ۱۶ وجه نزول آیه اعتصام
- ۱۷ مضمون وثمره نزول آیه اعتصام
- ۱۸ شرط رهایی از تفرقه ازنظر قرآن
- ۱۹ شرط رهایی از تفرقه ازنظر پیامبر
- ۲۰ فهرست منابع
- ۲۱ منابع
- ۲۲ پانویس
تعریف تفرقه
تفرقه به معنای پراکنده کردن و جدا جدا کردن [۲]
و تَفَرُّق به معنای پراکنده شدن، جدا جدا شدن و گراییدن به فَرْق (تفاوت، فاصله، جدایی) یا فِرْق (نیمه، بخش و شعبه) یا فِرقه (گروهی کوچک، انشعاب یافته از یک جمعیت بزرگتر) است.
کاربرد تفرقه در قرآن و حدیث
تفرقه و تفرّق در قرآن و احادیث، در مقابل وحدت و اتحاد، گاه در کنار اختلاف و گاه به جای آن به کار رفته است.
مقصود از «امت واحده» در روایات
در روایات مأثور از ائمه علیهم‌السلام و صحابه و تابعین، عبارت قرآنی «اِنَّ هذِهِ اُمَّتُکُم اُمَّةً واحِدَةً. . . » [۳] [۴]
به «هذا دینُکم دینٌ واحدٌ» تفسیر شده [۵] [۶] و بیش‌تر مفسران پیام این آیه را امر به اجتماع و اتحاد و نهی از تفرقه در دین و فرقه فرقه شدن مسلمین دانسته اند. [۷] [۸] [۹] اما در آیات بعدی این آیه، در سوره های انبیاء و مؤمنون، فرقه فرقه شدن امت واحده، بر اثر اعمال تفرقه انگیز امت های پیشین، نکوهش شده است [۱۰] [۱۱] [۱۲] [۱۳] و در چهار موضع از قرآن کریم، همراه با تعبیر «امّة واحدة»، آمده است که اگر خداوند می‌خواست تمامی مسلمانان و پیروان ادیان دیگر را به صورت امتی واحد در می‌آورد [۱۴] [۱۵] [۱۶] [۱۷] بنابراین، تا زمانی که خداوند چنین [[اراده] نکرده است، وحدت جامعه بشری و جوامع دینی همواره دستخوش اختلال خواهد بود.
عوامل متفرق شدن «امت واحده»
نقش بغی درمتفرق شدن «امت واحده»
بعلاوه، در قرآن کریم اختلاف در جوامع دینی، به رغم ماهیت اولیه آنها که امت واحده هستند، فرایندی طبیعی به حساب آمده [۱۸] [۱۹] [۲۰] [۲۱] [۲۲] [۲۳] و منشأ اختلاف و تفرقه «بَغْی» (خودخواهی و ا فزون طلبی انسان) دانسته شده است. [۲۴] [۲۵] [۲۶]
نقش کفر وسرکشی درتفرقه «امت واحده»
در آیات دیگر به کفر و سرکشی قوم یهود و به فراموشی سپردن یادآوری های خداوند در میان نصاری اشاره و این دو امر زمینه ساز پیدایی اختلاف در میان ایشان دانسته شده است که تا قیامت باقی می‌ماند. [۲۷] [۲۸] [۲۹] در آیه ۱۰۵ سوره آل عمران [۳۰] ، به اختلاف و تفرقه اشاره شده است.
تفاوت اختلاف با تفرقه
اختلاف با تفرقه تفاوتی اساسی دارد: اختلاف پدیده ای طبیعی و اجتناب ناپذیر است اما تفرقه امری غیر طبیعی و اجتناب پذیر است. باید اختلاف بینش‌ها و نگرش‌ها را در چارچوب طبیعی شان محدود کرد تا به تفرقه نینجامند. تفرقه هنگامی بروز می‌کند که موارد وِفاق و اتفاق در نظر گرفته نشوند و بر فَرق‌ها و اختلاف‌ها پافشاری شود، به گونه ای که پیروان یک دین با وجود ایمان داشتن به خدای یکتا و پیروی از پیامبر و کتاب و قبلهواحد، یکدیگر را گمراه، کافر و اهل باطل بپندارند. [۳۱] [۳۲] [۳۳] در قرآن اختلاف اساساً امری طبیعی دانسته شده است [۳۴] ، هم چنانکه اختلافاتی از قبیل اختلافات فقهی، که مانع اتفاق و هم بستگی مسلمانان ودین داران نمی‌شوند، تحریم نشده اند [۳۵] ، بلکه اختلافاتی ممنوع شده‌اند که سبب فساد وفتنه می‌شوند.
امکان از بین بردن اختلاف ها
برخی عقیده دارند که ریشه کن کردن اختلاف ها و از بین بردن آنها به‌طور کامل میسر است، اما بنا بر قرآن کریم [۳۶] این امر محال است و در حدیثی نبوی نیز آمده که اختلاف امت اسلام یکی از مظاهر رحمت الهی است. [۳۷] [۳۸]
امکان اجتناب از فرقه فرقه شدن
در احادیث، افتراق (فرقه فرقه شدن) نیز امری طبیعی و ناگزیر تلقی شده است؛ چنانکه از پیامبر اکرم نقل کرده‌اند که بزودی امت اسلام نیز مانند یهود و نصاری فرقه فرقه خواهد شد (حدیث افتراق). [۳۹] [۴۰] [۴۱] [۴۲]
افتراق منفی و مثبت
افتراق، تا آن‌جا که به معنای تفاوت و چند گونگی آرا و اندیشه باشد، ناپسند نیست اما آنچه نهی شده تفرقه افکنی و تفرقه انگیزی است. پیامبر اکرم از مسلمانان با تعبیر «یَدٌ واحدةٌ علی مَن سِواهُم» یاد کرده و خواسته است که مسلمانان همواره در برابر دیگران یکپارچه و متحد باشند [۴۳] [۴۴] ، هم چنانکه قرآن کریم نیز تمام مؤمنان را برادران یکدیگر دانسته است. [۴۵]
اتحاد کافران مختلف و متفرق
بنا بر آیه ۷۳ سوره انفال [۴۶] ، کافران با همه اختلافاتی که با یکدیگر دارند، در مخالفت و رویارویی با مسلمانان هم دست و هم دل‌اند و اگر مسلمانان با یکدیگر اتحاد و هم بستگی نداشته باشند، فتنه و آشوب همه جا را فرا خواهد گرفت. بر این نکته نیز تأکید شده که وحدت منافقان، صوری یا نمایشی است : «تَحْسَبُهُم جَمیعاً وَ قُلوبُهُم شَتّی. . .». [۴۷]
علل تاکید قرآن بر وحدت و اتفاق
برای درک تأکیدات مستمر و گوناگون قرآن کریم بر وحدت و اتفاق، باید به وضع اجتماع و محیطی که قرآن در آن نازل شده است توجه کرد. ویژگیهای اخلاقی و اجتماعی و محیطی اعراب، مانع هم بستگی آنها، به عنوان یک امت، و موجب تفرقه و تکروی آنها می‌شد. از جمله این ویژگی ها، گرایش جدّی به حریت و مقاومت در برابر به بند کشیده شدن بود که حتی هرودوت و دیگر مورخان یونانی و رومی را هم به تعجب واداشت. [۴۸] از همین رو عرب جاهلی، جز در پاره ای موارد ضروری، به هیچ گونه تعهدی تن نمی‌داد. [۴۹] افراط در اِعمال این خصلت منجر به فرد گرایی شدید و عنان گسیخته اعراب و مانع از تشکیل جوامع بزرگ و امت می‌شد. [۵۰] اعراب در واقع تنها عشیره و قبیله را ــ که افرادش با هم نسبت خونی داشتند ــ به رسمیت می‌شناختند. این ویژگی در تمام عربستان وجود داشت، اما در مدینه، به سبب وجود یهودیان و مسیحیان، اختلافات مذهبی هم بر این ویژگی افزوده می‌شد و علاوه بر تفرقه اجتماعی، تفرقه دینی نیز در آن‌جا بروز می‌کرد.
جایگاه تفرقه دینی در اجتماع
در قرآن کریم، تفرقه دینی در کنار تفرقه اجتماعی نهی و نفی شده است و تفرّق در دین در برابر اقامه دین به کار رفته و عامل تفرقه گرایی مشرکان، انس و عادت به مظاهر شرک دانسته شده است. [۵۱] [۵۲] خداوند پیامبر اسلام را به «استقامت» (بر راه راست، ثابت ماندن) [۵۳] در تفرقه زدایی امر کرده است. [۵۴] همچنین، در ادامهآیه فطرت [۵۵] ، فرقه گرایی‌ها و تفرقه انگیزی های مسلمانان را برابر با شرک ورزیدن و به صفوف مشرکان پیوستن اعلام می‌کند. [۵۶] در قرآن کریم، این عجب و خودپسندی، که بر پایه آن هر فرقه و گروه به آنچه خود دارند خرسند و شادمان‌اند و باورها و پایبندی های فرقه های دیگر را ارج نمی‌نهند و به سخره می‌گیرند، سخت نکوهش شده است. [۵۷] [۵۸] [۵۹] [۶۰] [۶۱] در واقع، قرآن کریم تفرقه در دین را مطلقاً نفی می‌کند و حساب اهل تفرقه را از پیامبر اسلام جدا می‌سازد. [۶۲] [۶۳]
تفرقه و نفاق در لباس دین
همچنین، پیامبر اسلام از پای نهادن به مسجد ضِرار (مسجدنفاق)، که منافقان مدینه آن را برای ایجاد تفرقه در میان مسلمانان بنا کرده بودند [۶۴] ، نهی شد تا مسلمانان دریابند که مسجد نیز هرگاه به پایگاه تفرقه تبدیل شود، حتی پای نهادن در آن شرعاً روا نیست. [۶۵] عالمان مسلمان نیز در باره وجوب ویران کردن مساجدی که با چنین هدفی ساخته شوند، اتفاق نظر دارند. [۶۶] [۶۷] [۶۸]
ریشه اصلی تفرقه دینی
بنا بر آیات قرآن کریم، ریشه اصلی تفرقه دینی، جدایی افکندن و فرق نهادن میان پیامبران و پیروی از دین و شریعت یکی از پیامبران را بهانه مخالفت با دیگر پیامبران قرار دادن است، به گونه ای که پیروان یک دین، آیین خود را متفاوت با دیگر ادیان الهی و جدا از آنها بدانند. [۶۹] قرآن به مسلمانان توصیه می‌کند که به همه پیامبران و کتاب های آسمانی و شریعت های الهی ایمان داشته باشند و بین پیامبران فرق نگذارند. [۷۰] ref> بقرة/سوره ۲، آیه ۲۸۵. </ref> در واقع، مُسلِم حقیقی بودن مشروط به چنین [[ایمان] است. [۷۱] [۷۲]
پیشینه تفرقه دینی
قرآن کریم پیشینه تفرقه در دین را به اهل کتاب (یهود و نصاری)، منتسب کرده [۷۳] [۷۴] [۷۵] [۷۶] [۷۷] که آگاهانه، بر اختلافات مذهبی پافشاری کردند و باب تفرقه در دین را گشودند [۷۸] [۷۹] [۸۰] [۸۱] و امت موسی علیه‌السلام را نخستین گروهی دانسته که در دین تفرقه کردند. [۸۲] [۸۳] قرآن مسلمانان را از این‌که همانند آنان رفتار کنند، بر حذر می‌دارد. [۸۴] [۸۵] آنان ادعا می‌کردند که جز یهود و نصاری پیروان هیچ دین دیگری به بهشت نمی‌روند [۸۶] و به مسلمانان می‌گفتند اگر می‌خواهید هدایت یابید، یهود یا نصرانی شوید. [۸۷] در عین حال، حقانیت یکدیگر را نیز نفی و همانند بی خبران از دین و مشرکان رفتار می‌کردند. [۸۸]
راه درمان تفرقه دینی
قرآن کریم برای برقرار ماندن وحدت و همبستگی میان مسلمانان، آنان را به چنگ زدن به ریسمان الهی امر و از تفرقه افکنی و تفرقه انگیزی نهی می‌کند: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبلِ اللّهِ جَمیعاً وَلاتَفَرَّقُوا. . . ». [۸۹] اعتصام به معنی تمسک و آویختن به یک چیز است. [۹۰] حبل اللّه در روایات به قرآن کریم [۹۱] [۹۲] [۹۳] [۹۴] [۹۵] [۹۶] ، آل محمد صلی اللّه علیه وآله وسلم [۹۷] [۹۸] ، قرآن و عترت [۹۹] ، توحید و ولایت [۱۰۰] و چیزهایی از این قبیل تفسیر شده است. برخی از مفسران نیز آن را به معنای دین و آیین اسلام گرفته اند. [۱۰۱] [۱۰۲] [۱۰۳] بنابراین، هر رویکرد و عملکردی که محور آن خداجویی و خداخواهی باشد، اعتصام به حبل اللّه است و اگر بر پایه ارتباط با خدا نباشد، تفرقه است. چنانکه پیشتر در سیاق همین آیه آمده است : «. . . وَمَن یَعتَصِم بِاللّهِ فَقَد هُدِیَ اِلی صِراطٍ مُسْتَقیم». [۱۰۴]
وجه نزول آیه اعتصام
آیه «وَاعْتَصِمُوا بِحَبلِ اللّهِ جَمیعاً وَلاتَفَرَّقُوا. . . » در مدینه نازل شده و ناظر به اختلافات میان دو قبیله اوس و خَزرَج است که پیش از اسلام دائماً درگیر بودند و به برکت اسلام با هم الفت یافتند. بعدها هم گاه با یادآوری گذشته به نزاع می‌پرداختند. [۱۰۵] همچنین به اختلافات مذهبی و تفرقه افکنی های اهل کتاب، خاصه یهود، اشاره می‌کند که حتی بر سر فهم و تفسیر تورات اختلاف داشتند و بر این اساس به گروه‌ها و احزاب متعددی تقسیم شدند و به طرفداری از دو قبیله اوس و خزرج با هم می‌جنگیدند. [۱۰۶]
مضمون وثمره نزول آیه اعتصام
این آیه بیانگر اهمیت اخلاص در دین است [۱۰۷] که خداوند همه امت های پیشین را به آن فرمان داده و آنان گاه سرپیچی کرده و راه تفرقه را پیش گرفته اند. [۱۰۸] بنابراین، مسلمانان موظف‌اند در تمامی اعمال و رفتار خویش فقط خدا را در نظر داشته باشند و خود را مانند بندگان دیگر او ببینند و اگر در برخی عقاید و مناسک با دیگران اختلاف‌هایی دارند، بر آنها پافشاری نکنند و نسبت به فرقه ای که به آن نسبت دارند، تعصب نورزند. [۱۰۹] در احادیث نیز بر گرویدن خالصانه و متوسلانه به قرآن کریم، به عنوان رمز وحدت اسلامی، تأکید شده است : «فَعَلیکُم بکتابِ اللّه». [۱۱۰]
شرط رهایی از تفرقه ازنظر قرآن
در واقع در بیان صریح قرآن کریم ایمان به خدای یکتا و ایمان به آخرت و انجام دادن عمل صالح، شرط نجات و رستگاری است [۱۱۱] تا اختلافات عقیدتی میان پیروان ادیان یا اختلافات موجود در عقاید مسلمانان، بهانه ای برای تفرقه انگیزی و متفرق شدن نگردد. [۱۱۲] محور تمام مناسک عبادی اسلامی نیز تفرقه زدایی و متمایل ساختن مسلمانان به جمعیت و جماعت است که این خصوصیت در نمازهای جماعت و جمعه و در مراسم حج مشهودتر است.
شرط رهایی از تفرقه ازنظر پیامبر
در یک حدیث مشهور نبوی نیز امت اسلامی به ساختمانی استوار و دیرپا تشبیه شده که اجزای آن یکدیگر را ثابت نگاه می‌دارند. [۱۱۳] [۱۱۴] همچنین، به رغم آن‌که نصاری برای خشنودی خداوند و اصرار بر اخلاص در دین، به رهبانیت (جمع گریزی و گوشه گیری) رو آورده بودند [۱۱۵] [۱۱۶] [۱۱۷] ، اسلام با نفی رهبانیت انواع گوناگون تفرقه را، هرچند توجیه دینی و شرعی داشته باشد، بدعت می‌داند و محکوم می‌کند؛ چنانکه پیامبر اکرم، ضمن برخورد جدّی با انزواطلبی‌ها و جمع گریزی ها، رهبانیت امت اسلامی را جهاد در راه خدا شناساند. [۱۱۸] [۱۱۹] [۱۲۰] [۱۲۱] [۱۲۲] [۱۲۳] در احادیث دیگر نیز رهبانیت امت خود را هجرت و جهاد و نماز و روزه و حج دانسته است. [۱۲۴] [۱۲۵]
فهرست منابع
(۱) علاوه بر قرآن.
(۲) محمود بن عبد اللّه آلوسی، روح المعانی، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
(۳) ابن ابی شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، چاپ سعید محمد لحّام، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
(۴) ابن بابویه، الامالی، قم ۱۴۱۷.
(۵) ابن بابویه، معانی الاخبار، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۳۶۱ ش.
(۶) ابن حنبل، مسندالامام احمد بن حنبل، بیروت: دار صادر.
(۷) ابن عاشور (محمد طاهر بن محمد)، تفسیر التحریر و التنویر، تونس ۱۹۸۴.
(۸) هاشم بن سلیمان بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، چاپ محمود بن جعفر موسوی زرندی، تهران ۱۳۳۴ ش، چاپ افست قم.
(۹) عبد علی بن جمعه حویزی، کتاب تفسیر نور الثقلین، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (۱۳۸۳ـ۱۳۸۵).
(۱۰) عبد اللّه بن عبد الرحمان دارمی، سنن الدارمی، چاپ محمد احمد دهمان، دمشق: مکتبة الاعتدال.
(۱۱) حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، چاپ محمد سید کیلانی، بیروت.
(۱۲) عبد الرحمان بن ابی بکر سیوطی، الجامع الصغیر فی احادیث البشیر النذیر، بیروت ۱۴۰۱.
(۱۳) محمد پادشاه بن غلام محیی الدین شاد، آنندراج: فرهنگ جامع فارسی، چاپ محمد دبیر سیاقی، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۱۴) عبد الرزاق بن همام صنعانی، المصنّف، چاپ حبیب الرحمان اعظمی، بیروت: مجلس العلمی.
(۱۵) محمد حسین طباطبائی ، المیزان فی تفسیر القرآن.
(۱۶) فضل بن حسن طبرسی ، مجمع البیان فی تفسیر القرآن.
(۱۷) محمد بن جریر طبری ، جامع البیان فی تفسیر القرآن.
(۱۸) محمد بن حسن طوسی ، التبیان فی تفسیر القرآن.
(۱۹) جواد علی، المفصّل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت ۱۹۷۶ـ۱۹۷۸.
(۲۰) محمد غروی، الامثال النبویّة، بیروت ۱۴۰۱.
(۲۱) محمد بن عمر فخر رازی، التفسیر الکبیر، قاهره.
(۲۲) چاپ افست تهران.
(۲۳) محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
(۲۴) علی بن حسام الدین متقی، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، چاپ بکری حیّانی و صفوة سقا، بیروت ۱۴۰۹/ ۱۹۸۹.
(۲۵) محمد باقر بن محمد تقی مجلسی ، بحار الانوار.
(۲۶) محمد جواد مغنیه، التفسیر الکاشف، بیروت ۱۹۸۰ـ۱۹۸۱.
(۲۷) احمد بن علی نسائی، کتاب السنن الکبری، چاپ عبدالغفار سلیمان بنداری و کسروی حسن، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
منابع
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تفرقه»، شماره۳۶۷۸.
پانویس
- ↑ علاوه بر قرآن.
- ↑ محمد پادشاه بن غلام محیی الدین شاد، آنندراج: فرهنگ جامع فارسی، ذیل واژه، چاپ محمد دبیر سیاقی، تهران ۱۳۶۳ ش.
- ↑ انبیاء/سوره ۲۱، آیه ۹۲.
- ↑ مؤمنون/سوره ۲۳، آیه ۵۲.
- ↑ محمد بن جریر طبری ، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۷، ص۶۷.
- ↑ فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۷، ص۱۱۱.
- ↑ محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۵۴۶.
- ↑ محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۴، ص۱۵۹، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
- ↑ محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج ۱۱، ص ۳۳۸ـ۳۳۹، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
- ↑ انبیاء/سوره ۲۱، آیه ۵۱-۹۱.
- ↑ انبیاء/سوره ۲۱، آیه ۹۳-۹۴.
- ↑ مؤمنون/سوره ۲۳، آیه ۳۱-۵۱.
- ↑ مؤمنون/سوره ۲۳، آیه ۵۳-۵۴.
- ↑ مائدة/سوره ۵، آیه ۴۸.
- ↑ هود/سوره ۱۱، آیه ۱۱۸.
- ↑ نحل/سوره ۱۶، آیه ۹۳.
- ↑ شوری/سوره ۴۲، آیه ۸.
- ↑ بقرة/سوره ۲، آیه ۲۱۳.
- ↑ یونس/سوره ۱۰، آیه ۱۹.
- ↑ هود/سوره ۱۱، آیه ۱۱۸.
- ↑ شوری/سوره ۴۲، آیه ۸.
- ↑ شوری/سوره ۴۲، آیه ۱۰.
- ↑ مائدة/سوره ۵، آیه ۴۸.
- ↑ بقرة/سوره ۲، آیه ۲۱۳.
- ↑ آل عمران/سوره ۳، آیه ۱۹.
- ↑ شوری/سوره ۴۲، آیه ۱۴.
- ↑ مائدة/سوره ۵، آیه ۱۴.
- ↑ مائدة/سوره ۵، آیه ۶۴.
- ↑ سجده/سوره ۳۲، آیه ۲۵.
- ↑ آل عمران/سوره ۳، آیه ۱۰۵.
- ↑ آل عمران/سوره ۳، آیه ۱۰۵.
- ↑ شوری/سوره ۴۲، آیه ۱۴.
- ↑ بیِّنة/سوره ۹۸، آیه ۴.
- ↑ هود/سوره ۱۱، آیه ۱۱۸-۱۱۹.
- ↑ محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۴، ص۴۵۹، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
- ↑ هود/سوره ۱۱، آیه ۱۱۸.
- ↑ محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۴، ص۱۵۹، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
- ↑ ابن بابویه، معانی الاخبار، ج۱، ص۱۵۷، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۳۶۱ ش.
- ↑ عبد اللّه بن عبد الرحمان دارمی، سنن الدارمی، ج۲، ص۲۴۱، چاپ محمد احمد دهمان، دمشق: مکتبة الاعتدال.
- ↑ محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۴، ص۱۵۹ـ ۱۶۰، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
- ↑ محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج ۱۲، ص ۱۲۹ـ۱۳۰، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
- ↑ محمد حسین طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۳، ص ۳۷۹۳۸۰.
- ↑ عبد الرزاق بن همام صنعانی، المصنّف، ج۵، ص۲۲۶، چاپ حبیب الرحمان اعظمی، بیروت: مجلس العلمی.
- ↑ محمد غروی، الامثال النبویّة، ج۲، ص۳۴۷، بیروت ۱۴۰۱.
- ↑ حجرات/سوره ۴۹، آیه ۱۰.
- ↑ انفال/سوره ۸، آیه ۷۳.
- ↑ حشر/سوره ۵۹، آیه ۱۴.
- ↑ جواد علی، المفصّل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۴، ص۴۰۸، بیروت ۱۹۷۶ـ۱۹۷۸.
- ↑ جواد علی، المفصّل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۴، ص۴۰۸، بیروت ۱۹۷۶ـ ۱۹۷۸.
- ↑ جواد علی، المفصّل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۴، ص۴۰۸، بیروت ۱۹۷۶ـ۱۹۷۸.
- ↑ شوری/سوره ۴۲، آیه ۱۳.
- ↑ روم/سوره ۳۰، آیه ۳۱-۳۲.
- ↑ حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ذیل «قوم»، چاپ محمد سید کیلانی، بیروت.
- ↑ شوری/سوره ۴۲، آیه ۱۴-۱۵.
- ↑ روم/سوره ۳۰، آیه ۳۰.
- ↑ روم/سوره ۳۰، آیه ۳۱-۳۲.
- ↑ مؤمنون/سوره ۲۳، آیه ۵۳.
- ↑ روم/سوره ۳۰، آیه ۳۲.
- ↑ محمد بن جریر طبری ، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۸، ص۲۳.
- ↑ محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۱۴، ص۳۲، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
- ↑ محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۱۴، ص۳۲، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
- ↑ انعام/سوره ۶، آیه ۱۵۹.
- ↑ محمد حسین طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۷، ص۳۸۹۳۹۰.
- ↑ محمد بن جریر طبری ، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۱، ص۱۷ـ۱۹.
- ↑ توبة/سوره ۹، آیه ۱۰۷-۱۱۰.
- ↑ محمد بن عمر فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج۱۶، ص۱۹۵، قاهره.
- ↑ محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۸، ص۲۵۴، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
- ↑ ابن عاشور (محمد طاهر بن محمد)، تفسیر التحریر و التنویر، ج۱۱، ص۳۱، تونس ۱۹۸۴.
- ↑ نساء/سوره ۴، آیه ۱۵۰-۱۵۲.
- ↑ بقرة/سوره ۲، آیه ۱۳۶.
- ↑ آل عمران/سوره ۳، آیه ۱۹-۲۰.
- ↑ آل عمران/سوره ۳، آیه ۸۴-۸۵.
- ↑ شوری/سوره ۴۲، آیه ۱۴.
- ↑ بیِّنة/سوره ۹۸، آیه ۴.
- ↑ محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۱۶، ص۱۲، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
- ↑ محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۲۰، ص۱۴۳، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
- ↑ ابن عاشور (محمد طاهر بن محمد)، تفسیر التحریر و التنویر، ج۲۵، ص ۵۶ـ۵۸، تونس ۱۹۸۴.
- ↑ بقرة/سوره ۲، آیه ۲۱۳.
- ↑ آل عمران/سوره ۳، آیه ۱۹.
- ↑ یونس/سوره ۱۰، آیه ۹۳.
- ↑ جاثیة/سوره ۴۵، آیه ۱۷.
- ↑ هود/سوره ۱۱، آیه ۱۱۰.
- ↑ فصّلت/سوره ۴۱، آیه ۴۵.
- ↑ آل عمران/سوره ۳، آیه ۱۰۵.
- ↑ محمدبن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۵۵۰.
- ↑ بقرة/سوره ۲، آیه ۱۱۱.
- ↑ بقرة/سوره ۲، آیه ۱۳۵.
- ↑ بقرة/سوره ۲، آیه ۱۱۳.
- ↑ آل عمران/سوره ۳، آیه ۱۰۳.
- ↑ حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ذیل «عصم»، چاپ محمد سید کیلانی، بیروت.
- ↑ محمد بن جریر طبری ، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۲۱.
- ↑ محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۵۴۵.
- ↑ محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۴، ص۱۵۹، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
- ↑ هاشم بن سلیمان بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۳۰۵، چاپ محمود بن جعفر موسوی زرندی، تهران ۱۳۳۴ ش، چاپ افست قم.
- ↑ عبد علی بن جمعه حویزی، کتاب تفسیر نور الثقلین، ج۱، ص۳۷۷، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (۱۳۸۳۱۳۸۵).
- ↑ محمود بن عبد اللّه آلوسی، روح المعانی، ج۴، ص۱۸، بیروت:داراحیاء التراث العربی.
- ↑ هاشم بن سلیمان بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۳۰۷، چاپ محمود بن جعفر موسوی زرندی، تهران ۱۳۳۴ ش، چاپ افست قم.
- ↑ عبد علی بن جمعه حویزی، کتاب تفسیر نور الثقلین، ج۱، ص۳۷۷، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (۱۳۸۳۱۳۸۵).
- ↑ محمود بن عبد اللّه آلوسی، روح المعانی، ج۴، ص۱۸، بیروت:داراحیاء التراث العربی.
- ↑ عبد علی بن جمعه حویزی، کتاب تفسیر نور الثقلین، ج۱، ص۳۷۸، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (۱۳۸۳۱۳۸۵).
- ↑ محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۵۴۵.
- ↑ محمد بن حسن طوسی ، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۵۴۹.
- ↑ محمد جواد مغنیه، التفسیر الکاشف، ج۲، ص۱۲۲، بیروت ۱۹۸۰ـ۱۹۸۱.
- ↑ آل عمران/سوره ۳، آیه ۱۰۱.
- ↑ محمد بن جریر طبری ، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۱۹.
- ↑ جواد علی، المفصّل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۶، ص۵۵۶، بیروت ۱۹۷۶ـ۱۹۷۸.
- ↑ محمد بن جریر طبری ، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۲۱ به نقل از ابوالعالیه.
- ↑ بیِّنة/سوره ۹۸، آیه ۴.
- ↑ محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۴، ص۱۵۹، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
- ↑ ابن حنبل، مسندالامام احمد بن حنبل، ج۲، ص۲۱۲، بیروت: دار صادر.
- ↑ مائدة/سوره ۵، آیه ۶۹.
- ↑ شوری/سوره ۴۲، آیه ۱۳.
- ↑ احمد بن علی نسائی، کتاب السنن الکبری، ج۲، ص۴۱، چاپ عبدالغفار سلیمان بنداری و کسروی حسن، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
- ↑ عبد الرحمان بن ابی بکر سیوطی، الجامع الصغیر فی احادیث البشیر النذیر، ج۲، ص۶۶۰، بیروت ۱۴۰۱.
- ↑ حدید/سوره ۵۷، آیه ۲۷.
- ↑ محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۱۷، ص۲۶۵، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
- ↑ محمد باقر بن محمد تقی مجلسی، بحار الانوار، ج۶۵، ص۳۲۰.
- ↑ ابن ابی شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، ج۴، ص۵۶۵، چاپ سعید محمد لحّام، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
- ↑ ابن حنبل، مسندالامام احمد بن حنبل، ج۳، ص۸۲، بیروت: دار صادر.
- ↑ ابن حنبل، مسندالامام احمد بن حنبل، ج۳، ص۲۶۶، بیروت: دار صادر.
- ↑ ابن بابویه، الامالی، ج۱، ص۱۲۳، قم ۱۴۱۷.
- ↑ علی بن حسام الدین متقی، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۳، ص۷۶۰، چاپ بکری حیّانی و صفوة سقا، بیروت ۱۴۰۹/ ۱۹۸۹.
- ↑ محمد باقر بن محمد تقی مجلسی، بحار الانوار، ج۷۹، ص۱۱۴.
- ↑ محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۱۷، ص۲۶۵، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
- ↑ محمد باقر بن محمد تقی مجلسی، بحار الانوار، ج۶۵، ص۳۲۰.
