تهجد
شب زنده‌داری برای عبادت را تَهَجُّد گویند. از این عنوان در باب صلات و صوم به مناسبت سخن رفته است.
محتویات
واژه تهجد
این واژه از ریشه ه ج د است. راغب اصفهانی
[۱]
و طَبْرِسی
[۲]
اصل هُجود را به معنای «خوابیدن » دانسته‌اند، اما به گفته جوهری
[۳]
این واژه از اضداد است، چون در لغت به دو معنای «در شب خفتن » و «در شب بیدار شدن » آمده است.
مراد از تهجّد در اصطلاح
مراد از آن در فقه، شب زنده‌داری جهت اقامه نماز شب، تلاوت قرآن، ذکر خداوند و طلب مغفرت است. واژۀ تهجّد در روایات و نیز کلمات فقها در خصوص نماز شب، زیاد به کار رفته است؛ به گونه‌ای که مراد از آن هنگام اطلاق، همان نماز شب است.
تعریف متهجد
متهجِّد کسی است که شبانگاه برای برپا داشتن نماز از خواب بر می‌خیزد.
[۴]
واژه تهجد در قرآن
در قرآن کریم، این کلمه یک بار به کار رفته است: «وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِه...»
[۵]
وجوب نماز شب بر پیامبر
طبق ایه ۷۹ اسراخداوند رسول اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله را امر به تهجّد کرده
[۶]
که مراد از آن نماز شب است.
[۷]
[۸]
براساس این آیه کریمه، نماز شب بر پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله واجب است
[۹]
و این حکم از اختصاصات آن حضرت به شمار می‌رود.
[۱۰]
مقام شفاعت پیامبر به واسطه تهجد
پیامبر اکرم به سبب شب خیزی و تهجّد، مقام شفاعت در روز جزا را یافته است.
[۱۱]
[۱۲]
[۱۳]
استحباب تهجّد
تهجّد بویژه هنگام سحر جهت عبادت و تلاوت قرآن، استغفار، خواندن نمازهای مستحب بخصوص نماز شب و غیر آن از اعمال عبادی، مستحب مؤکّد است؛
[۱۴]
[۱۵]
چنان‌که در شبهایی خاص، همچون شب جمعه،
[۱۶]
[۱۷]
[۱۸]
و شبهای قدر،
[۱۹]
[۲۰]
استحباب ویژه دارد.
تهجد در احادیث
در احادیث نیز واژة تهجّد به معنای نماز شب به کار رفته
[۲۱]
و بر آن تأکید شده است، به طوری که آورده‌اند پیامبر اکرم پیش از رحلت، در ضمن وصایایی به امیرالمؤمنین علی علیه السلام، سه بار فرمود: «علیک بصلاة اللّیل » (برتو باد خواندنِ نماز شب؛
[۲۲]
[۲۳]
) براساس احادیث، تهجّد، زینت آخرت (در برابر مال و فرزندان که زینت دنیاست ) و شرف مؤمن،
[۲۴]
[۲۵]
موجب سلامت و صحت بدن،
[۲۶]
[۲۷]
فراخی روزی،
[۲۸]
[۲۹]
[۳۰]
خشنودی خداوند و چنگ زدن به اخلاق پیامبران
[۳۱]
است. در برخی احادیث، کسی که اهل تهجّد نباشد، سرزنش شده است.
[۳۲]
[۳۳]
[۳۴]
وقت تهجّد از نیمه شب تا طلوع فجر صادق است و هرچه به اذان صبح نزدیکتر باشد، فضیلت آن بیشتر است.
[۳۵]
فهرست منابع
• قرآن.
• ابن بابویه، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، نجف ۱۹۷۲، چاپ افست قم ۱۳۶۴ش.
• ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۰۴.
• ابن منظور، لسان العرب.
• سلیمان بن اشعث ابوداوود، سنن ابی داود، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
• اسماعیل بن حماد جوهری، الصحّاح: تاج اللغة و صحاح العربیه، چاپ احمدعبدالغفور عطار، قاهره ۱۳۷۶، چاپ افست بیروت ۱۴۰۷.
• حرعاملی، وسائل الشیعه.
• حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، چاپ محمدسیدکیلانی، تهران ?( ۱۳۳۲ ش ).
• طباطبائی، تفسیر المیزان.
• طبرسی، مجمع البیان.
• محمد بن عمر فخررازی، التفسیرالکبیر، قاهره، چاپ افست تهران.
• مجلسی، بحار الانوار.
منبع
[ فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۲، ص۶۷۱.]
[ دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، مقاله تهجد، شماره۴۱۰۸.]
