برخورد با استهزاء
قرآن کریم در آیاتی بهطور مستقیم یا غیر مستقیم راههای گوناگونی را به مؤمنان برای برخورد با استهزاگران ارائه داده است که مؤمنان باید به تناسب موقعیت، این روشها را بهکار بندند که در ذیل برخی از آنها آورده میشود.
محتویات
موعظه
۱. موعظه و نصیحت: هرگاه مؤمنان، یا مقدسات دینی آنان از جانب گروهی به استهزاء گرفته شد بر آنان است تا با زبانی نرم استهزاگران را از عمل زشت خویش بازداشته، آنان را نسبت به پیامد خطرناک کارشان آگاه کنند.
نصیحت استهزاءگران توسط شعیب
قرآن در آیه ۸۷ سوره هود [۱] از استهزاء شعیب از سوی قومش سخن به میان آورده است: «قالُوا یـشعیب اَصَلوتُک تَأمُرُک اَن نَترُک ما یعبُدُ ءاباؤُنا». سپس در آیات بعد، از برخورد شعیب با استهزاگران خبر میدهد که ابتدا دلسوزانه قوم خویش را موعظه و ضمن هشدار به آنان دربارهفرجام کارشان آنان را به توبه و استغفار دعوت کرد: «قالَ یـقَومِ... اِن اُریدُ اِلاَّ الاِصلـحَ مَا استَطَعتُ و ما تَوفیقی اِلاّ بِاللّهِ عَلَیهِ تَوَکلتُ و اِلَیهِ اُنیب و یـقَومِ لایجرِمَنَّکم شِقاقی اَن یصیبَکم مِثلُ ما اَصابَ قَومَ نوح اَو قَومَ هود اَو قَومَ صــلِح و ما قَومُ لوط مِنکم بِبَعید واستَغفِروا رَبَّکم ثُمَّ توبوا اِلَیهِ اِنَّ رَبّی رَحیمٌ وَدود». [۲]
نصیحت استهزاءگران توسط پیامبر
همچنین خداوند در آیات دیگری به پیامبر(صلی الله علیه وآله)میگوید: به بندگان من سفارش کن که پیش از فرا رسیدن عذاب قیامت، از قرآن پیروی کرده، از کارهای حرام از جمله استهزای دیگران دست بردارند: «قُل یـعِبادِی... واتَّبِعوا اَحسَنَ ما اُنزِلَ اِلَیکم مِن رَبِّکم مِن قَبلِ اَن یأتِیکمُ العَذابُ بَغتَةً و اَنتُم لاتَشعُرون اَن تَقولَ نَفسٌ یـحَسرَتی عَلی مافَرَّطتُ فی جَنـبِ اللّهِ و اِن کنتُ لَمِنَالسّـخِرین». [۳] [۴]
لزوم نصیحت استهزاءگران توسط مؤمنین
در آیه۶۹ سوره انعام [۵] نیز خداوند مسلمانان تقوا پیشهای را که در پی موعظه استهزاگران هستند از حکم کلی حرمت همنشینی با استهزاگران استثنا کرده است: «وماعَلَی الَّذینَ یتَّقونَ مِن حِسابِهِم مِن شَیء و لـکن ذِکری لَعَلَّهُم یتَّقون».
ترک مجلس استهزاء
۲. ترک همنشینی و دوری:
ترک واجب
نشستن در مجلسی که در آن مؤمنان یا مقدسات دینی به تمسخر گرفته میشوند جایز نیست: «و اِذَا رَاَیتَ الَّذینَ یخوضونَ فی ءَایـتِنا فَاَعرِض عَنهُم حَتّی یخوضوا فی حَدیث غَیرِهِ... فَلاتَقعُد بَعدَ الذِّکری مَعَ القَومِ الظّــلِمین». [۶] و کسی که در چنین مجلسی شرکت کند در حکم همان استهزاء کننده و در گناه او شریک است: «و قَد نَزَّلَ عَلَیکم فِی الکتـبِ اَن اِذا سَمِعتُم ءایـتِ اللّهِ یکفَرُ بِها و یستَهزَاُ بِها فَلاتَقعُدوا مَعَهُم حَتّی یخوضوا فی حَدیث غَیرِهِ اِنَّکم اِذًا مِثلُهُم». [۷]
ترک مباح
مگر اینکه نشستن در چنین مجلسی برای نهی از منکر و باز داشتن آنان از استهزاء باشد که در این صورت همنشینی رواست. [۸] و در برخی موارد نیز باید بهطور کلی از آنان اعراض کرده، امر آنان را به خدا واگذار کرد: «اَعرِض عَنِ المُشرِکین اِنّا کفَینـک المُستَهزِءین». [۹]
ترک دوستی
۳. ترک دوستی: مسلمانان باید دوستی و پیوند خود را با استهزاگران دین قطع کنند. خداوند در آیات ۵۷ـ۵۸ سوره مائده [۱۰] به مؤمنان فرمان داده است که اهل کتاب و مشرکان مسخره کننده اسلام و دستورات عبادی را به دوستی نگیرند و ترک دوستی با آنان را شرط ایمان و تقوا شمرده است: «یـاَیهَا الَّذینَ ءامَنوا لاتَتَّخِذوا الَّذینَ اتَّخَذوا دینَکم هُزُوًا و لَعِبـًا مِنَ الَّذینَ اوتوا الکتـبَ مِن قَبلِکم والکفّارَ اَولِیاءَ واتَّقُوا اللّهَ اِن کنتُم مُؤمِنین و اِذا نادَیتُم اِلَی الصَّلوةِ اتَّخَذوها هُزُوًا». [۱۱]
شأن نزول این آیات
در شأن نزول این آیات نقل شده است که جمعی از یهود و گروهی از نصارا هنگامی که صدای اذان را میشنیدند، یا مسلمانان را در حال نماز میدیدند به استهزاء میپرداختند که آیه نازل شد و مسلمانان را از دوستی با آنان برحذر داشت. [۱۲]
صبر و یاد خدا
۴. صبر و یاد خداوند: در آیات ۱۰۹ـ۱۱۱ سوره مؤمنون [۱۳] قرآن از صبر گروهی از مؤمنان در برابر استهزای مشرکان خبر داده و آنان را به این جهت شایسته پاداش الهی دانسته است: «اِنَّهُ کانَ فَریقٌ مِن عِبادی یقولونَ رَبَّنا ءامَنّا... فَاتَّخَذتُموهُم سِخریـًّا حَتّی اَنسَوکم ذِکری و کنتُم مِنهُم تَضحَکون اِنّی جَزَیتُهُمُ الیومَ بِماصَبَروا اَنَّهُم هُمُ الفائِزون». همچنین در آیاتی دیگر خداوند پیامبر خود را در برابر استهزای مشرکان به صبر و روی آوردن به یاد خدا فرمان داده است: «فَاصبِر عَلی ما یقولونَ و سَبِّح بِحَمدِ رَبِّک قَبلَ طُـلوعِ الشَّمسِ و قَبلَ غُروبِها و مِن ءانای الَّیلِ فَسَبِّح و اَطرافَ النَّهارِ لَعَلَّک تَرضی». [۱۴] [۱۵] [۱۶] [۱۷] [۱۸]
مراد از مایقولون
مراد از «مایقولونَ» آزارهای مشرکان است که آن حضرت را مجنون، ساحر، شاعر و کاهن [۱۹] [۲۰] میخواندند و با این کلمات گاهی آن حضرت را مسخره میکردند. در آیهای دیگر نیز تسبیح خداوند و سجده در برابر او به پیامبر سفارش شدهاست: «و لَقَد نَعلَمُ اَنَّک یضیقُ صَدرُک بِمایقولون فَسَبِّح بِحَمدِ رَبِّک و کن مِنَ السّـجِدین». [۲۱]
استهزاء استهزاءگران
۵. مقابله به مثل: در برخی از موارد انسان] میتواند برای مجازات استهزاگران و دستبرداشتن آنان از عمل خود، استهزا را با استهزا پاسخ دهد. [۲۲] چنانکه نوح در برابر استهزاگران گفت: اگر ما را مسخره کنید ما نیز شما را مسخره خواهیم کرد: «اِن تَسخَروا مِنّا فَاِنّا نَسخَرُ مِنکم کما تَسخَرون». [۲۳]
شرایط استهزاء استهزاءگران
لیکن چنان که برخی از مفسران گفتهاند، مقابله به مثل زمانی جایز است که به عناد استهزاکننده یقین داشته باشیم و جز مقابله به مثل راهی برای اصلاح و توجّه او به اشتباهش نباشد. [۲۴]
منبع
پانویس
- ↑ هود/سوره۱۱، آیه۸۷.
- ↑ هود/سوره۱۱، آیه۹۰-۸۸.
- ↑ زمر/سوره۳۹، آیه۵۳.
- ↑ زمر/سوره۳۹، آیه۵۶-۵۵.
- ↑ انعام/سوره۶، آیه۶۹.
- ↑ انعام/سوره۶، آیه۶۸.
- ↑ نساء/سوره۴، آیه۱۴۰.
- ↑ انعام/سوره۶، آیه۶۹.
- ↑ حجر/سوره۱۵، آیه۹۵-۹۴.
- ↑ مائده/سوره۵، آیه۵۸-۵۷.
- ↑ مائده/سوره۵، آیه۵۸-۵۷.
- ↑ جامعالبیان، مج۴، ج۶، ص۳۹۱ـ۳۹۳.
- ↑ مؤمنون/سوره۲۳، آیه۱۱۱-۱۰۹.
- ↑ طه/سوره۲۰، آیه۱۳۰.
- ↑ ص/سوره۳۸، آیه۱۷.
- ↑ روم/سوره۳۰، آیه۶۰.
- ↑ ق/سوره۵۰، آیه۳۹.
- ↑ مزمّل/سوره۷۳، آیه۱۰.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج۲۲، ص۱۳۳.
- ↑ المنیر، ج۱۶، ص۳۰۵.
- ↑ حجر/سوره۱۵، آیه۹۸-۹۷.
- ↑ المیزان، ج۱۰، ص۲۲۵.
- ↑ هود/سوره۱۱، آیه۳۸.
- ↑ الفرقان، ج۲۶ـ۲۷، ص۲۴۴.