تقوا(قرآن)

تقوا را می‌توان آن ملکه و قدرت و اراده‌ایی که در روح آدمی پدید آمده و او را قادر می‌سازد که این نفس سرکش و اماره را مطیع و رام خویش سازد، دانست. تقوا نوعی مصونیت و حمایت و حفاظت و صیانت می‌باشد. تقوا در آدمی حالت معنوی و روحانی را ایجاد می‌کند که این حالت حافظ و نگهبان او از گناه بوده و ترس از خدا و پرهیزکاری یکی از نتایج آن می‌باشد و نه همه آن.

تعریف تقوا

تقوا به معنای حفظ کردن خویشتن از چیزی است که انسان از آن می‌ترسد و در اصطلاح شرع به معنای نگهداری نفس از چیزی است که موجب گناه می‌شود و این معنا با پرهیز از آنچه خداوند نهی نموده است، حاصل می‌گردد و کمال آن به وسیله ترک برخی مباحات تحقق می‌یابد.

آثار تقوا

آرامش در دنیا

تقوا، از عوامل آرامش یافتن دلها به وسیله فرشتگان می‌باشد: بلی ان تصبروا وتتقوا ویاتوکم من فورهم هـذا یمددکم ربکم بخمسة ءالـف من الملـئکة مسومین• وما جعله الله الا بشری لکم ولتطمئن قلوبکم به... آری، (امروز هم) اگر استقامت و تقوا پیشه کنید، و دشمن به همین زودی به سراغ شما بیاید، خداوند شما را به پنج هزار نفر از فرشتگان، که نشانه‌هایی با خود دارند، مدد خواهد داد! ولی اینها را خداوند فقط بشارت، و برای اطمینان خاطر شما قرار داده... . ظاهرا مصداق آیه شریفه، واقعه روز بدر است، و البته این وعده را به شرط صبر و تقوا داده و فرموده است که: ان تصبروا و تتقوا و یاتوکم من فورهم هذا. و اما از کلام بعضی از مفسرین ظاهر می‌شود که خواسته‌اند بگویند در جمله مورد بحث خداوند وعده بر نازل کردن ملائکه را داده است در صورتی کهکفار بعد از این فوریت برگردند، و در نتیجه خواسته‌اند بگویند که مراد از جمله: فورهم، خود روز بدر است، نه آمدن آنان در روز بدر، و همچنین اینکه از کلام بعضی دیگر بر می‌آید که خواسته‌اند بگویند: آیه شریفه وعده‌ای است به نازل کردن ملائکه در سایر جنگ‌هایی که بعد از بدر اتفاق می‌افتد (نظیر احد وحنین و احزاب) سخنانی است که هیچ دلیلی از لفظ آیه بر آن نیست.

آرامش در آخرت

تقوا، زمینه ساز آرامش و رفع اندوه در آخرت است: ... فمن اتقی واصلح فلا خوف علیهم ولا هم یحزنون. ... کسانی که پرهیزگاری پیشه کنند و عمل صالح انجام دهند (و در اصلاح خویش و دیگران بکوشند)، نه ترسی بر آنهاست و نه غمناک می‌شوند. الا ان اولیاء الله لا خوف علیهم ولا هم یحزنون• الذین ءامنوا وکانوا یتقون. آگاه باشید (دوستان و) اولیاء خدا، نه ترسی دارند و نه غمگین می‌شوند! همانها که ایمان آوردند، و (از مخالفت فرمان خدا) پرهیز می‌کردند وینجی الله الذین اتقوا بمفازتهم لا یمسهم السوء ولا هم یحزنون. و خداوند کسانی را که تقوا پیشه کردند با رستگاری رهایی می‌بخشد هیچ بدی به آنان نمی‌رسد و هرگز غمگین نخواهند شد. الاخلاء یومئذ بعضهم لبعض عدو الا المتقین• یـعباد لا خوف علیکم الیوم ولا انتم تحزنون. دوستان در آن روز دشمن یکدیگرند، مگر پرهیزگاران! ای بندگان من! امروز نه ترسی بر شماست و نه اندوهگین می‌شوید! در این آیات شرح حال مؤمنان مخلص و مجاهد و پرهیزگار که درست نقطه مقابل مشرکان و افراد بی‌ایمان هستند بیان گردیده، تا با مقایسه (همانگونه که روش قرآن است) نور از ظلمت و سعادت از بدبختی شناخته شود. در نخستین آیه می‌گوید: آگاه باشید که اولیای خدا نه ترسی بر آنان است و نه غمی دارند (الا ان اولیاء الله لا خوف علیهم و لا هم یحزنون). برای فهم دقیق محتوای این سخن باید معنی اولیاء بخوبی شناخته شود. اولیا جمع ولی، در اصل از ماده ولی یلی گرفته شده که به معنی نبودن واسطه میان دو چیز و نزدیکی و پی در پی بودن آنها است، به همین دلیل به هر چیزی که نسبت به دیگری قرابت و نزدیکی داشته باشد، خواه از نظر مکان یا زمان یا نسب و یا مقام، ولی گفته می‌شود، استعمال این کلمه به معنی سرپرست و دوست و مانند اینها نیز از همین جا است. بنابراین اولیاءخدا کسانی هستند که میان آنان و خدا حائل و فاصله‌ای نیست، حجابها از قلبشان کنار رفته، و در پرتو نور معرفت و ایمان و [[[عمل]] پاک، خدا را با چشم دل چنان می‌بینند که هیچگونه شک و تردیدی به دلهای‌شان راه نمی‌یابد، و به خاطر همین آشنایی با خدا که وجود بی انتها و قدرت بی پایان و کمال مطلق است، ماسوای خدا در نظرشان کوچک و کم ارزش و ناپایدار و بی مقدار است. کسی که با اقیانوس آشنا است، قطره در نظرش ارزشی ندارد و کسی که خورشید را می‌بیند نسبت به یک شمع بی فروغ بی اعتنا است. در اینکه منظور از اولیاء خدا چه کسانی است در میان مفسران گفتگو است ولی آیه دوم مطلب را روشن ساخته و به گفتگوها پایان می‌دهد و می‌گوید: آنها کسانی هستند که ایمان آورده‌اند و به طور مداوم تقوا و پرهیزکاری را پیشه خود ساخته‌اند (الذین آمنوا و کانوا یتقون). جالب اینکه ایمان را به صورت فعل ماضی مطلق آورده و تقوا را به صورت ماضی استمراری اشاره به اینکه ایمان آنها به سر حد کمال رسیده ولی مساله تقوا که در عمل روزمره منعکس می‌شود و هر روز و هر ساعت کار تازه‌ای می‌طلبد و جنبه تدریجی دارد برای آنها به صورت یک برنامه و وظیفه دائمی در آمده است. آری اینها هستند که با داشتن این دو رکن اساسی دین و شخصیت چنان آرامشی در درون جان خود احساس می‌کنند که هیچیک از طوفان‌های زندگی آنها را تکان نمی‌دهد

آسانی امور

تقواپیشگی، زمینه ساز آسان شدن امور: ... ومن یتق الله یجعل له مخرجـا• ... ومن یتق الله یجعل له من امره یسرا. ... هر کس تقوای الهی پیشه کند، خداوند راه نجاتی برای او فراهم می‌کند. ... و هر کس تقوای الهی پیشه کند، خداوند کار را بر او آسان می‌سازد! فاما من اعطی واتقی• فسنیسره للیسری. اما آن کس که (در راه خدا) انفاق کند و پرهیزگاری پیش گیرد. ما او را در مسیر آسانی قرار می‌دهیم! و من یتق الله یجعل له مخرجا و یرزقه من حیث لا یحتسب... می‌فرماید: و من یتق الله، و هر کس از محرمات الهی به خاطر خدا و ترس از او بپرهیزد، و حدود او را نشکند، و حرمت شرایعش را هتک ننموده، به آن عمل کند، یجعل له مخرجا، خدای تعالی برایش راه نجاتی از تنگنای مشکلات زندگی فراهم می‌کند، چون شریعت او فطری است، و خدای تعالی بشر را به وسیله آن شرایع به چیزی دعوت می‌کند که فطرت خود او اقتضای آن را دارد، و حاجت فطرتش را بر می‌آورد، و سعادت دنیایی و آخرتیش را تامین می‌کند، و از همسر و مال و هر چیز دیگری که مایه خوشی زندگی او و پاکی حیاتش باشد، از راهی که خود او احتمالش را هم ندهد و توقعش را نداشته باشد روزی می‌فرماید، پس مؤمن این ترس را به خود راه ندهد که اگر از خدا بترسد و حدود او را محترم بشمارد و به این جهت از آن محرمات کام نگیرد، خوشی زندگیش تامین نشود، و به تنگی معیشت دچار گردد، نه، اینطور نیست، برای اینکه رزق از ناحیه خدای تعالی ضمانت شده و خدا قادر است که از عهده ضمانت خود بر آید.

آسانی حساب در قیامت

تقواپیشگی، مایه آسانی حساب رسی در قیامت است: وما علی الذین یتقون من حسابهم من شیء... و (اگر) افراد با تقوا (برای ارشاد و اندرز با آنها بنشینند)، چیزی از حساب (و گناه) آنها بر ایشان نیست ... . احتمال داده شده که ضمیر جمع در «من حسابهم» به متقین برگردد و مقصود، حسابرسی آسان و بدون پیامد مکروه باشد. در این آیه می‌گوید: اگر افراد با تقوا برای نهی از منکر در جلسات آنها شرکت کنند و به امید پرهیزکاری و بازگشت آنها از گناه، آنان را متذکر سازند مانعی ندارد و گناهان آنها را بر چنین اشخاصی نخواهند نوشت، زیرا در هر حال قصد آنها خدمت و انجام وظیفه بوده است (و ما علی الذین یتقون من حسابهم من شی ء و لکن ذکری لعلهم یتقون) برای این آیه تفسیر دیگری نیز ذکر شده ولی آنچه گفتیم با ظاهر آیه و همچنین با شأن نزول آن سازگارتر است. ضمنا باید توجه داشت تنها کسانی می‌توانند از این استثناء استفاده کنند که طبق تعبیر آیه دارای مقام تقوا و پرهیزگاری باشند و نه تنها تحت تاثیر آنها واقع نشوند بلکه بتوانند آنها را تحت تاثیر خود قرار دهند. اینکه بعضی از دانشمندان اهل تسنن این آیه را دلیلی بر عدم جواز تقیه بر رهبران دینی گرفته‌اند زیرا آیه صریحا می‌گوید: در برابر دشمنان تقیه نکن و حتی اگر در مجلس آنها باشی از مجلس آنها برخیز. این ایراد نیز روشن است، زیرا شیعه هرگز نمی‌گوید در همه جا باید تقیه کرد بلکه تقیه در پاره‌ای از موارد قطعا حرام است، و وجوب آن منحصر به مواردی است که تقیه و ترک اظهار حق منافعی داشته باشد که از اظهار آن بیشتر باشد، و یا موجب دفع ضرر و خطر کلی گردد.

آسایش

تقوا، عامل رهایی از سختی‌ها و برخورداری از آسایش می‌شود: وما ارسلنا فی قریة من نبی الا اخذنا اهلها بالباساء والضراء لعلهم یضرعون• ولو ان اهل القری ءامنوا واتقوا لفتحنا علیهم برکـت من السماء والارض.... . و ما در هیچ شهر و آبادی پیامبری نفرستادیم مگر اینکهاهل آن را به ناراحتیها و خسارتها گرفتار ساختیم شاید (به خود آیند، و به سوی خدا) بازگردند و تضرع کنند. و اگر اهل شهرها و آبادیها، ایمان می‌آوردند و تقوا پیشه می‌کردند، برکات آسمان و زمین را بر آنها می‌گشودیم ولی (آنها حق را) تکذیب کردند ما هم آنان را به کیفر اعمالشان مجازات کردیم. .. ومن یتق الله یجعل له مخرجـا• ویرزقه من حیث لا یحتسب... • ... ومن یتق الله یجعل له من امره یسرا. ... هر کس تقوای الهی پیشه کند، خداوند راه نجاتی برای او فراهم می‌کند.• و او را از جایی که گمان ندارد روزی می‌دهد ...• ... و هر کس تقوای الهی پیشه کند، خداوند کار را بر او آسان می‌سازد! فاما من اعطی واتقی• فسنیسره للیسری. اما آن کس که (در راه خدا) انفاق کند و پرهیزگاری پیش گیرد. ما او را در مسیر آسانی قرار می‌دهیم! آیات فوق از امید بخش‌ترینآیات قرآن مجید است که تلاوت آن دل را صفا و جان را نور و ضیا می‌بخشد، پرده‌های یاس و نومیدی را می‌درد، شعاع‌های حیاتبخش امید را به قلب می‌تاباند، و به تمام افراد پرهیزگار با تقوا وعده نجات و حل مشکلات می‌دهد. در حدیثی از ابو ذر غفاری نقل شده که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: انی لا علم آیة لو اخذ بها الناس لکفتهم: و من یتق الله یجعل له مخرجا... فما زال یقولها و یعیدها: من آیه‌ای را می‌شناسم که اگر تمام انسانها دست به دامن آن زنند برای حل مشکلات آنها کافی است، پس آیه، و من یتق الله، را تلاوت فرمود و بارها آن را تکرار کرد. در حدیث دیگری از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله نقل شده که در تفسیر این آیه فرمود: من شبهات الدنیا و من غمرات الموت و شدائد یوم القیامة: خداوندا پرهیزکاران را از شبهات دنیا و حالات سخت مرگ و شدائد روز قیامت رهایی می‌بخشد! این تعبیر دلیل بر این است که گشایش امور برای اهل تقوا منحصر به دنیا نیست، بلکه قیامت را نیز شامل می‌شود. و در حدیث دیگری از همان حضرت صلی‌الله‌علیه‌وآله آمده است: من اکثر الاستغفار جعله الله له من کل هم فرجا و من کل ضیق مخرجا: هر کس بسیار استغفار کند (و لوح دل را از زنگار گناه بشوید) خدا برای او از هر اندوهی گشایشی، و از هر تنگنایی راه نجاتی قرار می‌دهد.

اتحاد

تقوا، زمینه ساز تمسک به حبل الله و نیل به وحدت است: یـایها الذین ءامنوا اتقوا الله حق تقاته... • واعتصموا بحبل الله جمیعـا ولا تفرقوا... ای کسانی که ایمان آورده‌اید! آن گونه که حق تقوا و پرهیزکاری است، از خدا بپرهیزید! ... . و همگی به ریسمان خدا (قرآن و اسلام، و هر گونه وسیله وحدت)، چنگ زنید، و پراکنده نشوید! .... .

پرهیز از اختلاف

تقوا، زمینه ساز اتحاد و پرهیز از اختلاف است: وان هـذه امتکم امة واحدة وانا ربکم فاتقون• فتقطعوا امرهم بینهم زبرا کل حزب بما لدیهم فرحون. و اين امت شما امّت واحدى است و من پروردگار شما هستم پس، از مخالفت فرمان من بپرهيزيد! امّا آنها كارهاى خود را در ميان خويش به پراكندگى كشاندند، و هر گروهى به راهى رفتند (و عجب اينكه) هر گروه به آنچه نزد خود دارند خوشحالند! ولما جاء عیسی بالبینـت قال قد جئتکم بالحکمة ولابین لکم بعض الذی تختلفون فیه فاتقوا الله واطیعون. و هنگامی که عیسی دلایل روشن (برای آنها) آورد گفت: «من برای شما حکمت آورده‌ام، و آمده‌ام تا برخی از آنچه را که در آن اختلاف دارید روشن کنم پس تقوای الهی پیشه کنید و از من اطاعت نمایید!

اجتناب از آبروریزی

تقوا و پارسایی، سبب پرهیز آدمی از هتک حرمت دیگران می‌شود: وجاءه قومه یهرعون الیه ومن قبل کانوا یعملون السیـات قال یـقوم هـؤلاء بناتی هن اطهر لکم فاتقوا الله ولا تخزون فی ضیفی... . قوم او (به قصد مزاحمت میهمانان) به سرعت به سراغ او آمدند (و قبلا کارهای بد انجام می‌دادند) گفت: «ای قوم من! اینها دختران منند برای شما پاکیزه ترند! (با آنها ازدواج کنید و از زشتکاری چشم بپوشید! ) از خدا بترسید و مرا در مورد میهمانانم رسوا نسازید! آیا در میان شما یک مرد فهمیده و آگاه وجود ندارد؟!» وجاء اهل المدینة یستبشرون• قال ان هـؤلاء ضیفی فلا تفضحون• واتقوا الله ولا تخزون. (از سوی دیگر،) اهل شهر (از ورود میهمانان با خبر شدند، و به طرف خانه لوط) آمدند در حالی که شادمان بودند. • (لوط) گفت: «اینها میهمانان منند آبروی مرا نریزید! • و از خدا بترسید، و مرا شرمنده نسازید!»

اجتناب از اذیت

تقوا، باعث دوری انسان از ایذای پیامبران ومؤمنان می‌شود: یـایها الذین ءامنوا لا تکونوا کالذین ءاذوا موسی فبراه الله مما قالوا وکان عند الله وجیهـا• یـایها الذین ءامنوا اتقوا الله وقولوا قولا سدیدا. ای کسانی که ایمان آورده‌اید! همانند کسانی نباشید کهموسی را آزار دادند و خداوند او را از آنچه در حق او می‌گفتند مبرا ساخت و او نزد خداوند، آبرومند (و گرانقدر) بود! ای کسانی که ایمان آورده‌اید! تقوای الهی پیشه کنید و سخن حق بگویید.

اجتناب از استهزا

پرهیز از استهزای دیگران، از آثار تقواپیشگی است: یـایها الذین ءامنوا لا یسخر قوم من قوم عسی ان یکونوا خیرا منهم ولا نساء من نساء عسی ان یکن خیرا منهن... • ... واتقوا الله... ای کسانی که ایمان آورده‌اید! نباید گروهی از مردان شما گروه دیگر را مسخره کنند، شاید آنها از اینها بهتر باشند و نه زنانی زنان دیگر را، شاید آنان بهتر از اینان باشند ...• تقوای الهی پیشه کنید... .

اجتناب از اطاعت کافران

تقوا، مستلزم پرهیز از اطاعت کافران می‌باشد: یـایها النبی اتق الله ولا تطع الکـفرین والمنـفقین ان الله کان علیمـا حکیمـا. ای پیامبر! تقوای الهی پیشه کن و از کافران ومنافقان اطاعت مکن که خداوند عالم و حکیم است.

اجتناب از اطاعت مسرفان

تقوای الهی، مستلزم پرهیز از اطاعت اسرافگران مفسد است: فاتقوا الله واطیعون• ولا تطیعوا امر المسرفین• الذین یفسدون فی الارض ولا یصلحون. پس ازخدا بترسید و مرا اطاعت کنید! •و فرمان مسرفان را اطاعت نکنید! •همانها که در زمین فساد می‌کنند و اصلاح نمی‌کنند!»

اجتناب از اطاعت منافقان

تقوا، سبب اجتناب از اطاعت منافقان می‌شود: یـایها النبی اتق الله ولا تطع الکـفرین والمنـفقین ان الله کان علیمـا حکیمـا. ای پیامبر! تقوای الهی پیشه کن و از کافران و منافقان اطاعت مکن که خداوند عالم و حکیم است.

اجتناب از افساد

تقوا و پارسایی، موجب پرهیز از افساد در طبیعت و جامعه می‌شود: واذا تولی سعی فی الارض لیفسد فیها ویهلک الحرث والنسل والله لایحب الفساد• واذا قیل له اتق الله اخذته العزة بالاثم فحسبه جهنم ولبئس المهاد. (نشانه آن، این است که) هنگامی که روی بر می‌گردانند (و از نزد تو خارج می‌شوند)، در راه فساد در زمین، کوشش می‌کنند، و زراعت‌ها و چهارپایان را نابود می‌سازند (با اینکه می‌دانند) خدا فساد را دوست نمی‌دارد. و هنگامی که به آنها گفته شود: «از خدا بترسید! » ( لجاجت آنان بیشتر می‌شود)، و لجاجت و تعصب، آنها را به گناه می‌کشاند. آتش دوزخ برای آنان کافی است و چه بد جایگاهی است! فاتقوا الله واطیعون• ولا تبخسوا الناس اشیاءهم ولا تعثوا فی الارض مفسدین. پس تقواى الهى پيشه كنيد و مرا اطاعت نماييد! و حق مردم را كم نگذاريد، و در زمين تلاش براى فساد نكنيد!

اجتناب از القاب زشت

اجتناب از خواندن یکدیگر با لقب‌های زشت، از آثار تقواپیشگی مؤمنان است: یـایها الذین ءامنوا... ولا تنابزوا بالالقـب بئس الاسم الفسوق بعد الایمـن... • ... واتقوا الله... ای کسانى كه ايمان آورده‌ايد! ... با القاب زشت و ناپسند يكديگر را ياد نكنيد، بسيار بد است كه بر كسى پس از ايمان نام کفر آميز بگذاريد...• ... تقواى الهى پيشه كنيد... .

اجتناب از بت پرستی

تقوا، سبب پرهیز از بت پرستی می‌شود: اذ قال لقومه الا تتقون• اتدعون بعلا وتذرون احسن الخــلقین. به خاطر بیاور هنگامی را که به قومش گفت: «آیا تقوا پیشه نمی‌کنید؟! آیا بت «بعل» را می‌خوانید و بهترین آفریدگارها را رها می‌سازید؟!

اجتناب از بخل

اجتناب از بخل نفس، از آثار تقواپیشگی است: ... واتقوا الله... • ... ومن یوق شح نفسه فاولـئک هم المفلحون. ... و از (مخالفت) خدا بپرهیزید...• ... از بخل و حرص نفس خویش باز داشته شده‌اند رستگارانند! فاتقوا الله... ومن یوق شح نفسه فاولـئک هم المفلحون.

اجتناب از بدعت

تقوا، عامل بازدارنده انسان از بدعت گذاری در دین است: ... قالوا لیس علینا فی الامیین سبیل ویقولون علی الله الکذب... • بلی من اوفی بعهده واتقی... ... می‌گویند: «ما در برابر امیین (غیر یهود)، مسئول نیستیم.» و بر خدا دروغ می‌بندند ... آری، کسی که به پیمان خود وفا کند و پرهیزگاری پیشه نماید... .

اجتناب از تجاوز

تقوا، زمینه ساز پرهیز از هرگونه تجاوز به دیگران:

... ولا تعاونوا علی الاثم والعدون واتقوا الله... ... و (هرگز) در راه گناه و تعدی همکاری ننمایید! و از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید... .

اجتناب از تجسس

اجتناب از تجسس در کارهای دیگران، از آثار تقواپیشگی مؤمنان می‌باشد: یـایها الذین ءامنوا... ولا تجسسوا... واتقوا الله... ای کسانی که ایمان آورده‌اید ... و هرگز (در کار دیگران) تجسس نکنید ... تقوای الهی پیشه کنید... .

اجتناب از تردید

تقواپیشگی، عامل پرهیز از تردید درباره قدرت و ربوبیت مطلق خدا می‌شود: اذ قال الحواریون یـعیسی ابن مریم هل یستطیع ربک ان ینزل علینا مائدة من السماء قال اتقوا الله ان کنتم مؤمنین. در آن هنگام که حواریون گفتند: «ای عیسی بن مریم! آیا پروردگارت می‌تواند مائده‌ای از آسمان بر ما نازل کند؟» او (در پاسخ) گفت: «از خدا بپرهیزید اگر با ایمان هستید!».

اجتناب از ترک جهاد

تقوا، سبب اجتناب از تخلف در جهاد با مال و جان می‌شود: لا یستـذنک الذین یؤمنون بالله والیوم الاخر ان یجـهدوا بامولهم وانفسهم والله علیم بالمتقین. آنها که به خدا و روز جزا ایمان دارند، هیچ گاه برای ترک جهاد (در راه خدا) با اموال و جانهایشان، از تو اجازه نمی‌گیرند و خداوند پرهیزگاران را می‌شناسد.

اجتناب از تکبر

تقوا، عامل بازدارنده انسان از خودبرتربینی است: ومن اهل الکتـب... ومنهم من ان تامنه بدینار لایؤده الیک... ذلک بانهم قالوا لیس علینا فی الامیین سبیل... • بلی من اوفی بعهده واتقی.... . و در میان اهل کتاب، ... و کسانی هستند که اگر یک دینار هم به آنان بسپاری، به تو باز نمی‌گردانند ... این بخاطر آن است که می‌گویند: «ما در برابر امیین (غیر یهود)، مسئول نیستیم.»... . آری، کسی که به پیمان خود وفا کند وپرهیزگاری پیشه نماید... . .. فلبئس مثوی المتکبرین• وقیل للذین اتقوا ماذا انزل ربکم قالوا خیرا... چه جای بدی است جایگاه مستکبران! •(ولی هنگامی که) به پرهیزگاران گفته می‌شد: «پروردگار شما چه چیز نازل کرده است؟» می‌گفتند: «خیر (و سعادت)»... . نحل/سوره۱۶، آیه۲۹. </ref> تلک الدار الاخرة نجعلها للذین لا یریدون علوا فی الارض ولا فسادا والعـقبة للمتقین. (آری،) این سرای آخر تو را (تنها) برای کسانی قرار می‌دهیم که اراده برتری جویی در زمین و فساد را ندارند و عاقبت نیک برای پرهیزگاران است!

اجتناب از درخواست بیجا

آراسته شدن به تقوای الهی، عامل پرهیز از درخواست‌های بیجا از خداوند است: اذ قال الحواریون یـعیسی ابن مریم هل یستطیع ربک ان ینزل علینا مائدة من السماء قال اتقوا الله ان کنتم مؤمنین. در آن هنگام که حواریون گفتند: «ای عیسی بن مریم! آیا پروردگارت می‌تواند مائده‌ای از آسمان بر ما نازل کند؟» او (در پاسخ) گفت: «از خدا بپرهیزید اگر با ایمان هستید!»

اجتناب از دنیاطلبی

فریفته نشدن مردم به زندگی دنیا، از آثار تقواپیشگی و پارسایی آنان است: وما علی الذین یتقون من حسابهم من شیء ولـکن ذکری لعلهم یتقون• وذر الذین اتخذوا دینهم لعبـا ولهوا وغرتهم الحیوة الدنیا... و (اگر) افراد با تقوا (برای ارشاد و اندرز با آنها بنشینند)، چیزی از حساب (و گناه) آنها بر ایشان نیست ولی (این کار، باید تنها) برای یادآوری آنها باشد، شاید (بشنوند و) تقوی پیشه کنند! و رها کن کسانی را که آیین (فطری) خود را به بازی و سرگرمی گرفتند، و زندگی دنیا، آنها را مغرور ساخته... . یـایها الناس اتقوا ربکم... فلا تغرنکم الحیوة الدنیا ولا یغرنکم بالله الغرور. ای مردم! تقوای الهی پیشه کنید ... پس مبادا زندگانی دنیا شما را بفریبد، و مبادا (شیطان) فریبکار شما را (به کرم) خدا مغرور سازد!

اجتناب از دین فروشی

پروا داشتن از خدا و نهراسیدن از غیر او، مستلزم پرهیز از دین فروشی می‌شود: وءامنوا بما انزلت... ولا تشتروا بـایـتی ثمنـا قلیلا وایـی فاتقون. و به آنچه نازل کرده‌ام (قرآن) ... و آیات مرا به بهای ناچیزی نفروشید! (و به خاطر درآمد مختصری، نشانه‌های قرآن و پیامبر اسلام را، که در کتب شما موجود است، پنهان نکنید! ) و تنها از من (و مخالفت دستورهایم) بترسید (نه از مردم)!

اجتناب از ربا

تاثیر تقواپیشگی، در اجتناب از ربا است: یـایها الذین ءامنوا اتقوا الله وذروا ما بقی من الربوا... ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید، و آنچه از (مطالبات) ربا باقی مانده، رها کنید... . یـایها الذین ءامنوا لا تاکلوا الربوا اضعـفـا مضـعفة واتقوا الله... ای کسانی که ایمان آورده‌اید! ربا (و سود پول) را چند برابر نخورید! از خدا بپرهیزید، تا رستگار شوید.

اجتناب از سنتهای جاهلی

نقش تقوا، در پرهیز از سنتهای جاهلی می‌باشد: یسـلونک عن الاهلة قل هی موقیت للناس والحج ولیس البر بان تاتوا البیوت من ظهورها ولـکن البر من اتقی واتوا البیوت من ابوبها واتقوا الله لعلکم تفلحون. درباره «هلالهای ماه» از تو سؤال می‌کنند بگو: «آنها، بیان اوقات (و تقویم طبیعی) برای (نظام زندگی) مردم و (تعیین وقت) حج است». و (آن چنان که در جاهلیت مرسوم بود که به هنگام حج، که جامه احرام می‌پوشیدند، از در خانه وارد نمی‌شدند، و از نقب پشت خانه وارد می‌شدند، نکنید! ) کار نیک، آن نیست که از پشت خانه‌ها وارد شوید بلکه نیکی این است که پرهیزگار باشید! و از در خانه‌ها وارد شوید و تقوا پیشه کنید، تا رستگار گردید!

اجتناب از سوءظن

اجتناب از گمان‌های نادرست در مورد دیگران، از آثار تقواپیشگی است: یـایها الذین ءامنوا اجتنبوا کثیرا من الظن ان بعض الظن اثم... واتقوا الله... ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از بسیاری از گمان‌ها بپرهیزید، چرا که بعضی از گمان‌ها گناه است ... تقوای الهی پیشه کنید... .

اجتناب از صید در احرام

اجتناب مؤمنان از صید در خشکی در حال احرام، از آثار تقواپیشگی آنان می‌باشد: یـایها الذین ءامنوا... واذا حللتم فاصطادوا... واتقوا الله... ای کسانی که ایمان آورده‌اید! ... و اما هنگامی که از احرام بیرون آمدید، صیدکردن برای شما مانعی ندارد... و از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید... . احل لکم صید البحر وطعامه متـعـا لکم وللسیارة وحرم علیکم صید البر مادمتم حرمـا واتقوا الله... صید دریا و طعام آن برای شما و کاروانیان حلال است تا (در حال احرام) از آن بهره‌مند شوید ولی ما دام که محرم هستید، شکار صحرا برای شما حرام است و از (نافرمانی) خدایی که به سوی او محشور می‌شوید، بترسید!

اجتناب از طاغوت

پرهیز از عبادت طاغوت، جلوه‌ای از تقواپیشگی و پارسایی می‌باشد: ... یـعباد فاتقون• والذین اجتنبوا الطـغوت ان یعبدوها... ای بندگان من! از نافرمانی من بپرهیزید!•و کسانی که از عبادت طاغوت پرهیز کردند... .

اجتناب از ظلم

اجتناب از ظلم، از جلوه‌های تقواپیشگی است: ... وکان تقیـا• وبرا بولدیه ولم یکن جبارا عصیـا. و او پرهیزگار بود!•او نسبت به پدر و مادرش نیکوکار بود و جبار (و متکبر) و عصیانگر نبود! .. وان الظــلمین بعضهم اولیاء بعض والله ولی المتقین. ... و ظالمان یار و یاور یکدیگرند، اما خداوند یار و یاور پرهیزگاران است! برداشت یاد شده با سلب خصوصیت از مورد آیه، صورت گرفته است.

اجتناب از عجب

پرهیز از عجب و خودپسندی، ثمره تقوا است: واذا قیل له اتق الله اخذته العزة بالاثم فحسبه جهنم ولبئس المهاد. و هنگامی که به آنها گفته شود: «از خدا بترسید! » (لجاجت آنان بیشتر می‌شود)، و لجاجت و تعصب، آنها را به گناه می‌کشاند. آتش دوزخ برای آنان کافی است و چه بد جایگاهی است .. فلا تزکوا انفسکم هو اعلم بمن اتقی. ... پس خودستایی نکنید، او پرهیزگاران را بهتر می‌شناسد!

اجتناب از عیبجویی

اجتناب از عیب جویی هم کیشان، از آثار تقواپیشگی مؤمنان است: یـایها الذین ءامنوا... ولا تلمزوا انفسکم... • ... واتقوا الله... ای کسانی که ایمان آورده‌اید! ... و یکدیگر را مورد طعن و عیب جویی قرار ندهید•تقوای الهی پیشه کنید... .

اجتناب از غیبت

پرهیز از غیبت (بدگویی در غیاب دیگران) از آثار تقواپیشگی آنان است: یـایها الذین ءامنوا... ولا یغتب بعضکم بعضـا ایحب احدکم ان یاکل لحم اخیه میتـا فکرهتموه واتقوا الله... ای کسانی که ایمان آورده‌اید! ... و هیچ یک از شما دیگری را غیبت نکند، آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟! (به یقین) همه شما از این امر کراهت دارید تقوای الهی پیشه کنید... .

اجتناب از فحشا

تقوای الهی، عامل پرهیز از ارتکاب فحشا و آلودگی به انحرافات جنسی می‌شود: وجاءه قومه یهرعون الیه ومن قبل کانوا یعملون السیـات قال یـقوم هـؤلاء بناتی هن اطهر لکم فاتقوا الله... قوم او (بقصد مزاحمت میهمانان) به سرعت به سراغ او آمدند (و قبلا کارهای بد انجام می‌دادند) گفت: «ای قوم من! اینها دختران منند برای شما پاکیزه ترند! (با آنها ازدواج کنید و از زشتکاری چشم بپوشید! ) از خدا بترسید.... . وجاء اهل المدینة یستبشرون• قال ان هـؤلاء ضیفی فلا تفضحون• واتقوا الله ولاتخزون. (از سوی دیگر،) اهل شهر (از ورود میهمانان با خبر شدند، و به طرف خانه لوط) آمدند در حالی که شادمان بودند. • (لوط) گفت: «اینها میهمانان منند آبروی مرا نریزید! • و از خدا بترسید، و مرا شرمنده نسازید!»

اجتناب از فساد

تقوا، بازدارنده انسان ازفساد انگیزی است: تلک الدار الاخرة نجعلها للذین لا یریدون علوا فی الارض ولا فسادا والعـقبة للمتقین. (آری،) این سرای آخر تو را (تنها) برای کسانی قرار می‌دهیم که اراده برتری جویی در زمین و فساد را ندارند و عاقبت نیک برای پرهیزگاران است!

اجتناب از قتل

اجتناب از قتل ناحق، اقتضای تقوا است: واتل علیهم نبا ابنی ءادم بالحق اذ قربا قربانـا فتقبل من احدهما ولم یتقبل من الاخر قال لاقتلنک قال انما یتقبل الله من المتقین• لئن بسطت الی یدک لتقتلنی ما انا بباسط یدی الیک لاقتلک انی اخاف الله رب العــلمین. و داستان دو فرزند آدم را بحق بر آنها بخوان: هنگامی که هر کدام، کاری برای تقرب (به پروردگار) انجام دادند اما از یکی پذیرفته شد، و از دیگری پذیرفته نشد (برادری که عملش مردود شده بود، به برادر دیگر) گفت: «به خدا سوگند تو را خواهم کشت! » (برادر دیگر) گفت: « (من چه گناهی دارم؟ زیرا) خدا، تنها از پرهیزگاران می‌پذیرد! اگر تو برای کشتن من، دست دراز کنی، من هرگز به قتل تو دست نمی‌گشایم، چون از پروردگار جهانیان می‌ترسم!

اجتناب از کم فروشی

تقوای الهی، سبب پرهیز از کم فروشی است: فاتقوا الله واطیعون• اوفوا الکیل ولا تکونوا من المخسرین• وزنوا بالقسطاس المستقیم• ولا تبخسوا الناس اشیاءهم ولا تعثوا فی الارض مفسدین. پس تقوای الهی پیشه کنید و مرا اطاعت نمایید! •حق پیمانه را ادا کنید (و کم فروشی نکنید)، و دیگران را به خسارت نیفکنید!•و با ترازوی صحیح وزن کنید!•و حق مردم را کم نگذارید، و در زمین تلاش برای فساد نکنید!

اجتناب از گناه

پرهیز از گناه، برخاسته از تقواپیشگی انسان می‌باشد: واذا قیل له اتق الله اخذته العزة بالاثم فحسبه جهنم ولبئس المهاد. و هنگامی که به آنها گفته شود: «از خدا بترسید! » (لجاجت آنان بیشتر می‌شود)، و لجاجت وتعصب، آنها را بهگناه می‌کشاند. آتش دوزخ برای آنان کافی است و چه بد جایگاهی است! .. وتعاونوا علی البر والتقوی ولا تعاونوا علی الاثم والعدون واتقوا الله ان الله شدید العقاب. ... و (همواره) در راه نیکی و پرهیزگاری با هم تعاون کنید! و (هرگز) در راه گناه و تعدی همکاری ننمایید! و از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید که مجازات خدا شدید است! یـبنی ءادم قد انزلنا علیکم لباسـا یوری سوءتکم وریشـا ولباس التقوی ذلک خیر ذلک من ءایـت الله لعلهم یذکرون. ای فرزندان آدم! لباسی برای شما فرستادیم که اندام شما را می‌پوشاند و مایه زینت شماست اما لباس پرهیزگاری بهتر است! اینها (همه) از آیات خداست، تا متذکر (نعمتهای او) شوند! قالت انی اعوذ بالرحمـن منک ان کنت تقیـا. او (سخت ترسید و) گفت: «من از شر تو، به خدای رحمان پناه می‌برم اگر پرهیزگاری! الذین یجتنبون کبــئر الاثم والفوحش الا اللمم... فلا تزکوا انفسکم هو اعلم بمن اتقی. همانها که از گناهان بزرگ و اعمال زشت دوری می‌کنند، ... پس خودستایی نکنید، او پرهیزگاران را بهتر می‌شناسد! از حضرت علی علیه‌السّلام روایت شده است: مریم دانست که انسان متقی، تقوایش او را از معصیت باز می‌دارد.

اجتناب از لجاجت

تقوای الهی، باعث اجتناب از لجاجت و سرسختی در برابر خدا می‌شود: واذا قیل له اتق الله اخذته العزة بالاثم... و هنگامی که به آنها گفته شود: «از خدا بترسید! » (لجاجت آنان بیشتر می‌شود)، و لجاجت و تعصب، آنها را به گناه می‌کشاند....

اجتناب از نجوای حرام

اجتناب مؤمنان از رازگویی در راستایگناه و تجاوز، از آثار تقواپیشگی آنان است: یـایها الذین ءامنوا اذا تنـجیتم فلا تتنـجوا بالاثم والعدون ومعصیت الرسول وتنـجوا بالبر والتقوی واتقوا الله الذی الیه تحشرون. ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هنگامی که نجوا می‌کنید، و به گناه و تعدی و نافرمانی رسول (خدا]) نجوا نکنید، و به کار نیک و تقوا نجوا کنید، و از خدایی که همگی نزد او جمع می‌شوید بپرهیزید!

اجتناب از ولایت اهل کتاب

اجتناب از پذیرش ولایت اهل کتاب استهزاء کننده اسلام، اثر تقوا است: یـایها الذین ءامنوا لا تتخذوا الذین اتخذوا دینکم هزوا ولعبـا من الذین اوتوا الکتـب من قبلکم والکفار اولیاء واتقوا الله ان کنتم مؤمنین. ای کسانی که ایمان آورده‌اید! افرادی که آیین شما را به باد استهزاء و بازی می‌گیرند (از اهل کتاب و مشرکان) ولی خود انتخاب نکنید، و از خدا بپرهیزید اگر ایمان دارید!

اجتناب از ولایت کافران

پرهیز از قبول ولایت کافران تمسخر کننده دین، برخاسته از تقوا است: یـایها الذین ءامنوا لا تتخذوا الذین اتخذوا دینکم هزوا ولعبـا من الذین اوتوا الکتـب من قبلکم والکفار اولیاء واتقوا الله ان کنتم مؤمنین. ای کسانی که ایمان آورده‌اید! افرادی که آیین شما را به باد استهزاء و بازی می‌گیرند- از اهل کتاب و مشرکان- ولی خود انتخاب نکنید ۱ و از خدا بپرهیزید اگر ایمان دارید!

حفظ حرمت پیامبر

تقواپیشگی، مستلزم حفظ حرمت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم می‌باشد: ان الذین یغضون اصوتهم عند رسول الله اولـئک الذین امتحن الله قلوبهم للتقوی لهم مغفرة واجر عظیم. آنها که صدای خود را نزد رسول خدا کوتاه می‌کنند همان کسانی هستند که خداوند دلهایشان را برای تقوا خالص نموده، و برای آنان آمرزش و پاداش عظیمی است!

حفظ حرمت ماه‌های حرام

تقوای الهی، مستلزم حفظ حرمت ماه‌های حرام است: الشهر الحرام بالشهر الحرام... واتقوا الله واعلموا ان الله مع المتقین. ماه حرام، در برابر ماه حرام!... و از خدا بپرهیزید (و زیاده روی ننمایید)! و بدانید خدا با پرهیزکاران است! یـایها الذین ءامنوا لاتحلوا شعـئر الله ولاالشهر الحرام... واتقوا الله ان الله شدید العقاب. ای کسانی که ایمان آورده‌اید! شعائر و حدود الهی (و مراسم حج را محترم بشمرید! و مخالفت با آنها) را حلال ندانید!... و از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید که مجازات خدا شدید است!

حفظ حرمت حاجیان

تقواپیشگی، مقتضی رعایت احترام حاجیان و راهیان خانه خدا می‌شود: یـایها الذین ءامنوا لاتحلوا شعـئر الله ولاالشهر الحرام ولا الهدی ولا القلـئد ولا ءامین البیت الحرام... واتقوا الله ان الله شدید العقاب. ای کسانی که ایمان آورده‌اید! شعائر و حدود الهی (و مراسم حج را محترم بشمرید! و مخالفت با آنها) را حلال ندانید! و نه ماه حرام را، و نه قربانیهای بی نشان و نشاندار را، و نه آنها را که به قصد خانه خدا برای به دست آوردن فضل پروردگار و خشنودی او می‌آیند! ... و از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید که مجازات خدا شدید است!

حفظ حرمت قربانی حج

پرهیزکاری و خداترسی، مستلزم حفظ حرمت قربانی حج می‌شود: یـایها الذین ءامنوا لاتحلوا شعـئر الله ولاالشهر الحرام ولا الهدی ولا القلـئد... واتقوا الله ان الله شدید العقاب. ای کسانی که ایمان آورده‌اید! شعائر و حدود الهی (و مراسم حج را محترم بشمرید! و مخالفت با آنها) را حلال ندانید! و نه ماهحرام را، و نه قربانیهای بی نشان و نشاندار را ... و از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید که مجازات خدا شدید است!!

احسان خدا به انسان

تقوا، سبب نیکخواهی و احسان خدا در حق انسان می‌شود: ان المتقین فی جنـت ونعیم• انا کنا من قبل ندعوه انه هو البر الرحیم. ولی پرهیزگاران در میان باغ‌های بهشتو نعمتهای فراوان جای دارند. ما از پیش او را می‌خواندیم (و می‌پرستیدیم)، که اوست نیکوکار و مهربان!»

احسان خدا به والدین

نیکی به والدین، از آثار تقوا است: وحنانـا من لدنا وزکوة وکان تقیـا• وبرا بولدیه ولم یکن جبارا عصیـا. و رحمت و محبتی از ناحیه خود به او بخشیدیم، و پاکی (دل و جان)! و او پرهیزگار بود! او نسبت به پدر و مادرش نیکوکار بود و جبار (و متکبر) و عصیانگر نبود!

تحقق نیکی

تحقق نیکی، در گرو تقواپیشگی و پرهیز از گناه است: لیس البر ان تولوا وجوهکم قبل المشرق والمغرب ولـکن البر من ءامن بالله والیوم الاخر... اولـئک الذین صدقوا واولـئک هم المتقون. نیکی، (تنها) این نیست که (به هنگام نماز،) روی خود را به سوی مشرق و (یا) مغرب کنید (و تمام گفتگوی شما، درباره قبله و تغییر آن باشد و همه وقت خود را مصروف آن سازید) بلکه نیکی (و نیکوکار) کسی است که به خدا، و روز رستاخیز، ... اینها کسانی هستند که راست می‌گویند و (گفتارشان با اعتقادشان هماهنگ است) و اینها هستند پرهیزکاران! .. ولیس البر بان تاتوا البیوت من ظهورها ولـکن البر من اتقی واتوا البیوت من ابوبها... ... و (آن چنان که در جاهلیت مرسوم بود که به هنگام حج، که جامه احرام می‌پوشیدند، از در خانه وارد نمی‌شدند، و از نقب پشت خانه وارد می‌شدند، نکنید! ) کار نیک، آن نیست که از پشت خانه‌ها وارد شوید بلکه نیکی این است کهپرهیزگار باشید! و از در خانه‌ها وارد شوید و تقوا پیشه کنید، تا رستگار گردید!... . یـایها الذین ءامنوا... وتعاونوا علی البر والتقوی ولا تعاونوا علی الاثم والعدون واتقوا الله ان الله شدید العقاب. ای کسانی که ایمان آورده‌اید! ... و (همواره) در راه نیکی و پرهیزگاری با هم تعاون کنید! و (هرگز) در راهگناه و تعدی همکاری ننمایید! و از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید که مجازات خدا شدید است!

ادب

تقوای قلبی و درونی، مستلزم ادب و تواضع در حضور پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم است: ان الذین یغضون اصوتهم عند رسول الله اولـئک الذین امتحن الله قلوبهم للتقوی... آنها که صدای خود را نزد رسول خدا کوتاه می‌کنند همان کسانی هستند که خداوند دلهایشان را برای تقوا خالص نموده،... .

ارزشمندی انسان

تقوا، عامل ارزشمندی و برتری انسان است: زین للذین کفروا الحیوة الدنیا ویسخرون من الذینءامنوا والذین اتقوا فوقهم یوم القیـمة والله یرزق من یشاء بغیر حساب. زندگی دنیا برای کافران زینت داده شده است، از این رو افراد با ایمان را (که گاهی دستشان تهی است)، مسخره می‌کنند در حالی که پرهیزگاران در قیامت، بالاتر از آنان هستند (چرا که ارزشهای حقیقی در آنجا آشکار می‌گردد، و صورت عینی به خود می‌گیرد) و خداوند، هر کس را بخواهد بدون حساب روزی می‌دهد. یـنساء النبی لستن کاحد من النساء ان اتقیتن فلا تخضعن بالقول فیطمع الذی فی قلبه مرض وقلن قولا معروفـا. ای همسران پیامبر! شما همچون یکی از آنان معمولی نیستید اگر تقوا پیشه کنید پس به گونه‌ای هوس انگیز سخن نگویید که بیماردلان در شما طمع کنند، و سخن شایسته بگویید! یـایها الناس انا خلقنـکم من ذکر وانثی وجعلنـکم شعوبـا وقبائل لتعارفوا ان اکرمکم عند الله اتقـکم ان الله علیم خبیر. ای مردم! ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و شما را تیره‌ها و قبیله‌ها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید (اینها ملاک امتیاز نیست،) گرامی‌ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست خداوند دانا و آگاه است!

ارزشمندی عمل

تقوا، در ارزشمندی عمل انسان نقش اساسی دارد: ... لمسجد اسس علی التقوی من اول یوم احق ان تقوم فیه فیه رجال... • افمن اسس بنیـنه علی تقوی من الله ورضون خیر... ... آن مسجدی که از روز نخست بر پایه تقوا بنا شده، شایسته‌تر است که در آن (به عبادت) بایستی در آن، مردانی هستند که دوست می‌دارند پاکیزه باشند و خداوند پاکیزگان را دوست دارد! آیا کسی که شالوده آن را بر تقوای الهی و خشنودی او بنا کرده بهتر است... . لن ینال الله لحومها ولا دماؤها ولـکن یناله التقوی منکم... نه گوشتها و نه خونهای آنها، هرگز به خدا نمی‌رسد. آنچه به او می‌رسد، تقوا و پرهیزگاری شماست... .

استحکام روابط خانوادگی

تقوا، باعث تحکیم پیوند خانوادگی می‌شود: ولن تستطیعوا ان تعدلوا بین النساء ولو حرصتم فلا تمیلوا کل المیل فتذروها کالمعلقة وان تصلحوا وتتقوا فان الله کان غفورا رحیمـا. شما هرگز نمی‌توانید (از نظر محبت قلبی) در میان زنان، عدالت برقرار کنید، هر چند کوشش نمایید! ولی تمایل خود را بکلی متوجه یک طرف نسازید که دیگری را بصورت زنی که شوهرش را از دست داده درآورید! و اگر راه صلاح و پرهیزگاری پیش گیرید، خداوند آمرزنده و مهربان است. واذ تقول للذی انعم الله علیه وانعمت علیه امسک علیک زوجک واتق الله... (به خاطر بیاور) زمانی را که به آن کس که خداوند به او نعمت داده بود و تو نیز به او نعمت داده بودی (به فرزند خوانده‌ات «زید») می‌گفتی: «همسرت را نگاه دار و از خدا بپرهیز!»... .

استواری سخن

استوارگویی، سخن گفتن به صلاح و مطابق واقع پیامد تقواپیشگی مؤمنان است: یـایها الذین ءامنوا اتقوا الله وقولوا قولا سدیدا. ای کسانی که ایمانآورده‌اید! تقوای الهی پیشه کنید و سخن حق بگویید.

اصلاح عمل

تقواپیشگی، زمینه ساز اصلاح اعمال انسان است: ... فمن اتقی واصلح... ... کسانی که پرهیزگاری پیشه کنند و عمل صالح انجام دهند... . یـایها الذین ءامنوا اتقوا الله وقولوا قولا سدیدا• یصلح لکم اعمــلکم... ای کسانی که ایمان آورده‌اید! تقوای الهی پیشه کنید و سخن حق بگویید... تا خدا کارهای شما را اصلاح کند... .

اطاعت خدا

اطاعت خدا، از آثار تقوا و پرهیزکاری می‌باشد: ... فاتقوا الله... واطیعوا الله... ... از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید! ... و خدا و پیامبرش را اطاعت کنید... .

تندروی نکردن

پرهیز از پیشی گرفتن بر خدا و رسول، تندروی، از آثار تقوا و پارسایی است: یـایها الذین ءامنوا لا تقدموا بین یدی الله ورسوله واتقوا الله... ای کسانی که ایمان آورده‌اید! چیزی را بر خدا و رسولش مقدم نشمرید (و پیشی مگیرید)، و تقوای الهی پیشه کنید... .

اطاعت از شعیب

تقواپیشگی اصحاب ایکه، مایه اطاعت آنان از شعیب علیه‌السّلام است: کذب اصحـب لـیکة المرسلین• اذ قال لهم شعیب الا تتقون• انی لکم رسول امین• فاتقوا الله واطیعون. اصحاب ایکه (شهری نزدیک مدین) رسولان (خدا) را تکذیب کردند،•هنگامی که شعیب به آنها گفت: «آیا تقوا پیشه نمی‌کنید؟!•مسلما من برای شما پیامبری امین هستم! •پس تقوای الهی پیشه کنید و مرا اطاعت نمایید!

اطاعت قوم صالح

تقواپیشگی قوم ثمود، زمینه اطاعت آنان از صالح علیه‌السّلام بود: کذبت ثمود المرسلین• اذ قال لهم اخوهم صــلح الا تتقون• انی لکم رسول امین• فاتقوا الله واطیعون• فاتقوا الله واطیعون. قوم ثمود رسولان (خدا) را تکذیب کردند،•هنگامی که صالح به آنان گفت: «آیا تقوا پیشه نمی‌کنید؟!•من برای شما پیامبری امین هستم! •پس تقوای الهی پس از خدا بترسید و مرا اطاعت کنید!

اطاعت از عیسی

تقواپیشگی حواریون، مایه اطاعت آنان از عیسی علیه‌السّلام بود: ورسولا الی بنی اسرءیل انی قد جئتکم بـایة من ربکم... • ومصدقـا لما بین یدی من التورة... فاتقوا الله واطیعون. و (او را به عنوان) رسول و فرستاده به سوی بنی اسرائیل (قرار داده، که به آنها می‌گوید:) من نشانه‌ای از طرف پروردگار شما، برایتان آورده‌ام ... و آنچه را پیش از من از تورات بوده، تصدیق می‌کنم ... پس از خدا بترسید، و مرا اطاعت کنید! ان هو الا عبد انعمنا علیه وجعلنـه مثلا لبنی اسرءیل• ولما جاء عیسی بالبینـت قال قد جئتکم بالحکمة ولابین لکم بعض الذی تختلفون فیه فاتقوا الله واطیعون. مسیح فقط بنده‌ای بود که ما نعمت به او بخشیدیم و او را نمونه و الگویی برای بنی اسرائیل قرار دادیم. و هنگامی که عیسی دلایل روشن (برای آنها) آورد گفت: «من برای شما حکمت آورده‌ام، و آمده‌ام تا برخی از آنچه را که در آن اختلاف دارید روشن کنم پس تقوای الهی پیشه کنید و از من اطاعت نمایید!

اطاعت قوم لوط

تقواپیشگی قوم لوط، زمینه اطاعت آنان از لوط علیه‌السّلام بود: اذ قال لهم اخوهم لوط الا تتقون• فاتقوا الله واطیعون. هنگامی که برادرشان لوط به آنان گفت: «آیا تقوا پیشه نمی‌کنید؟! پس تقوای الهی پیشه کنید و مرا اطاعت نمایید!

اطاعت از پیامبر اسلام

تقواپیشگی مسلمانان، عامل اطاعت آنان از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بود: واطیعوا الله والرسول لعلکم ترحمون• وسارعوا الی مغفرة من ربکم وجنة عرضها السمـوت والارض اعدت للمتقین. و خدا و پیامبر را اطاعت کنید، تا مشمول رحمت شوید! و شتاب کنید برای رسیدن به آمرزش پروردگارتان و بهشتی که وسعت آن، آسمانها و زمین است و برای پرهیزگاران آماده شده است. یسـلونک عن الانفال قل الانفال لله والرسول فاتقوا الله واصلحوا ذات بینکم واطیعوا الله ورسوله ان کنتم مؤمنین. از تو درباره انفال (غنایم، و هر گونه مال بدون مالک مشخص) سؤال می‌کنند بگو: «انفال مخصوص خدا و پیامبر است پس، از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید! و خصومتهایی را که در میان شماست، آشتی دهید! و خدا و پیامبرش را اطاعت کنید اگر ایمان دارید! لا یستـذنک الذین یؤمنون بالله والیوم الاخر ان یجـهدوا بامولهم وانفسهم والله علیم بالمتقین. آنها که به خدا و روز جزا ایمان دارند، هیچ گاه برای ترکجهاد (در راهخدا) با اموال و جانهایشان، از تو اجازه نمی‌گیرند و خداوند پرهیزگاران را می‌شناسد.

اطاعت قوم نوح

تقواپیشگی قوم نوح، زمینه اطاعت آنان از نوح علیه‌السّلام بود: اذ قال لهم اخوهم نوح الا تتقون• فاتقوا الله واطیعون• فاتقوا الله واطیعون. هنگامی که برادرشان نوح به آنان گفت: «آیا تقوا پیشه نمی‌کنید؟! تقوای الهی پیشه کنید و مرا اطاعت نمایید! پس، تقوای الهی پیشه کنید و مرا اطاعت نمایید!» انا ارسلنا نوحـا الی قومه ان انذر قومک من قبل ان یاتیهم عذاب الیم• ان اعبدوا الله واتقوه واطیعون. ما نوح را به سوی قومش فرستادیم و گفتیم: «قوم خود را انذار کن پیش از آنکه عذاب دردناک به سراغشان آید!» که خدا را پرستش کنید و از مخالفت او بپرهیزید و مرا اطاعت نمایید!

اطاعت قوم هود

رعایت تقوا از سوی قوم عاد، مایه اطاعت آنان از هود علیه‌السّلام بود: کذبت عاد المرسلین• اذ قال لهم اخوهم هود الا تتقون• انی لکم رسول امین• فاتقوا الله واطیعون• فاتقوا الله واطیعون. قوم عاد (نیز) رسولان (خدا) را تکذیب کردند،•هنگامی که برادرشان هود گفت: «آیا تقوا پیشه نمی‌کنید؟!•مسلما من برای شما پیامبری امین هستم.•پس تقوای الهی پیشه کنید و مرا اطاعت نمایید! پس تقوای الهی پیشه کنید و مرا اطاعت نمایید!

امانت داری

برگرداندن امانت به صاحب آن، از آثار تقواپیشگی می‌باشد: ... فان امن بعضکم بعضـا فلیؤد الذی اؤتمن‌امـنته ولیتق الله ربه... ... باید کسی که امین شمرده شده (و بدون گروگان، چیزی از دیگری گرفته)، امانت (و بدهی خود را به موقع) بپردازد و از خدایی که پروردگار اوست. بپرهیزد!. ... . ومن اهل الکتـب من ان تامنه بقنطار یؤده الیکومنهم من ان تامنه بدینار لایؤده الیک الا مادمت علیه قائمـا... • بلی من اوفی بعهده واتقی فان الله یحب المتقین. و در میان اهل کتاب، کسانی هستند که اگر ثروت زیادی به رسم امانت به آنها بسپاری، به تو باز می‌گردانند و کسانی هستند که اگر یک دینار هم به آنان بسپاری، به تو باز نمی‌گردانند مگر تا زمانی که بالای سر آنها ایستاده (و بر آنها مسلط) باشی!... آری، کسی که به پیمان خود وفا کند و پرهیزگاری پیشه نماید، (خدا او را دوست می‌دارد زیرا) خداوند پرهیزگاران را دوست دارد.

امداد خدا

تقوا، زمینه بهره‌مند شدن از نصرت و امداد خداوند است: ... واتقوا الله واعلموا ان الله مع المتقین. ... و از خدا بپرهیزید (و زیاده روی ننمایید)! و بدانید خدا با پرهیزکاران است! ولقد نصرکم الله ببدر وانتم اذلة فاتقوا الله لعلکم تشکرون• بلی ان تصبروا وتتقوا ویاتوکم من فورهم هـذا یمددکم ربکم بخمسة ءالـف من الملـئکة مسومین. خداوند شما را در «بدر» یاری کرد (و بر دشمنان خطرناک، پیروز ساخت) در حالی که شما (نسبت به آنها)، ناتوان بودید. پس، از خدا بپرهیزید (و در برابر دشمن، مخالفت فرمان پیامبر نکنید)، تا شکر نعمت او را بجا آورده باشید! آری، (امروز هم) اگر استقامت و تقوا پیشه کنید، و دشمن به همین زودی به سراغ شما بیاید، خداوند شما را به پنج هزار نفر از فرشتگان، که نشانه‌هایی با خود دارند، مدد خواهد داد! یـایها الذین ءامنوا اذکروا نعمت الله علیکم اذ هم قوم ان یبسطوا الیکم ایدیهم فکف ایدیهم عنکم واتقوا الله.... . ای کسانی که ایمان آورده‌اید! نعمتی را که خدا به شما بخشید، به یاد آورید آن زمان که جمعی (از دشمنان)، قصد داشتند دست به سوی شما دراز کنند (و شما را از میان بردارند)، اما خدا دست آنها را از شما باز داشت! از خدا بپرهیزید!... . .. وقـتلوا المشرکین کافة کما یقـتلونکم کافة واعلموا ان الله مع المتقین. ... با مشرکان، دسته جمعی پیکار کنید، همان گونه که آنها دسته جمعی با شما پیکار می‌کنند و بدانید خداوند با پرهیزگاران است! یـایها الذین ءامنوا قـتلوا الذین یلونکم من الکفار ولیجدوا فیکم غلظة واعلموا ان الله مع المتقین. ای کسانی که ایمان آورده‌اید! با کافرانی که به شما نزدیکترند، پیکار کنید! (و دشمن دورتر، شما را از دشمنان نزدیک غافل نکند! ) آنها باید در شما شدت وخشونت (و قدرت) احساس کنند و بدانید خداوند با پرهیزگاران است! ان الله مع الذین اتقوا... . و بدانید خدا با پرهیزکاران است!

امر به معروف

امر به معروف مؤمنان، از آثار تقواپیشگی آنان است: یـایها الذین ءامنوا اتقوا الله حق تقاته... • ولتکن منکم امة یدعون الی الخیر ویامرون بالمعروف وینهون عن المنکر... ای کسانی که ایمان آورده‌اید! آن گونه کهحقتقوا و پرهیزکاری است، از خدا بپرهیزید! و ازدنیا نروید، مگر اینکه مسلمان باشید! (باید گوهر ایمان را تا پایان عمر، حفظ کنید!) باید از میان شما، جمعی دعوت به نیکی، و امر به معروف و نهی از منکر کنند!... .

امنیت

تقوا، زمینه ساز بهره‌مندی از امنیت و آرامش در بهشت است: ان المتقین فی جنـت وعیون• ادخلوها بسلـم ءامنین. به یقین، پرهیزگاران در باغها (ی سرسبز بهشت) و در کنار چشمه‌ها هستند. (فرشتگان به آنها می‌گویند: ) داخل این باغها شوید با سلامت و امنیت! ان المتقین فی مقام امین• فی جنـت وعیون• یدعون فیها بکل فـکهة ءامنین. (ولی) پرهیزگاران در جایگاه امنی قرار دارند، در میان باغها و چشمه‌ها آنها در آنجا هر نوع میوه‌ای را بخواهند در اختیارشان قرار می‌گیرد، و در نهایت امنیت به سر می‌برند!

امیدواری به رحمت الهی

تقواپیشگی، مایه امیدواری به رحمت الهی: وهـذا کتـب انزلنـه مبارک فاتبعوه واتقوا لعلکم ترحمون. و این کتابی است پر برکت، که ما (بر تو) نازل کردیم از آن پیروی کنید، و پرهیزگاری پیشه نمائید، باشد که مورد رحمت (خدا) قرار گیرید! او عجبتم ان جاءکم ذکر من ربکم علی رجل منکم لینذرکم ولتتقوا ولعلکم ترحمون. آیا تعجب کرده‌اید که دستور آگاه کننده پروردگارتان به وسیله مردی از میان شما به شما برسد، تا (از عواقب اعمال خلاف) بیمتان دهد، و (در پرتو این دستور،) پرهیزگاری پیشه کنید و شاید مشمول رحمت (الهی) گردید؟! واذا قیل لهم اتقوا ما بین ایدیکم وما خلفکم لعلکم ترحمون. و هر گاه به آنها گفته شود: «از آنچه پیش رو و پشت سر شماست (از عذابهای الهی) بترسید تا مشمول رحمت الهی شوید! » (اعتنا نمی‌کنند). انما المؤمنون اخوة فاصلحوا بین اخویکم واتقوا الله لعلکم ترحمون. مؤمنان برادر یکدیگرند پس دو برادر خود را صلح و آشتی دهید و تقوای الهی پیشه کنید، باشد که مشمول رحمت او شوید!

امیدواری به رستگاری

تقواپیشگی، زمینه امیدواری به رستگاری می‌شود: یسـلونک عن الاهلة قل هی موقیت للناس والحج ولیس البر بان تاتوا البیوت من ظهورها ولـکن البر من اتقی واتوا البیوت من ابوبها واتقوا الله لعلکم تفلحون. درباره «هلالهای ماه» از تو سؤال می‌کنند بگو: «آنها، بیان اوقات (و تقویم طبیعی) برای (نظام زندگی) مردم و (تعیین وقت) حج است». و (آن چنان که در جاهلیت مرسوم بود که به هنگام حج، که جامه احرام می‌پوشیدند، از در خانه وارد نمی‌شدند، و از نقب پشت خانه وارد می‌شدند، نکنید! ) کار نیک، آن نیست که از پشت خانه‌ها وارد شوید بلکه نیکی این است که پرهیزگار باشید! و از در خانه‌ها وارد شوید و تقوا پیشه کنید، تا رستگار گردید! یـایها الذین ءامنوا لا تاکلوا الربوا اضعـفـا مضـعفة واتقوا الله لعلکم تفلحون. ای کسانی که ایمان آورده‌اید! ربا (و سود پول) را چند برابر نخورید! از خدا بپرهیزید، تا رستگار شوید! یـایها الذین ءامنوا اصبروا وصابروا ورابطوا واتقوا الله لعلکم تفلحون. ای کسانی که ایمان آورده‌اید! (در برابر مشکلات و هوسها،) استقامت کنید! و در برابر دشمنان (نیز)، پایدار باشید و از مرزهای خود، مراقبت کنید و از خدا بپرهیزید، شاید رستگار شوید! یـایها الذین ءامنوا اتقوا الله وابتغوا الیه الوسیلة وجـهدوا فی سبیله لعلکم تفلحون. ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید! و وسیله‌ای برای تقرب به او بجوئید! و در راه او جهاد کنید، باشد که رستگار شوید! قل لایستوی الخبیث والطیب ولو اعجبک کثرة الخبیث فاتقوا الله یـاولی الالبـب لعلکم تفلحون. بگو: « (هیچ گاه) ناپاک و پاک مساوی نیستند هر چند فزونی ناپاکها، تو را به شگفتی اندازد! از (مخالفت) خدا بپرهیزید‌ای صاحبان خرد، شاید رستگار شوید!

انفاق

انفاق در راه خدا و تامین نیازهای مالی جهاد، از آثار تقوا و خداترسی می‌باشد: ... واتقوا الله واعلموا ان الله مع المتقین• وانفقوا فی سبیل الله ولا تلقوا بایدیکم الی التهلکة واحسنوا... ... و از خدا بپرهیزید (و زیاده روی ننمایید)! و بدانید خدا با پرهیزکاران است! و در راه خدا، انفاق کنید! و (با ترک انفاق،) خود را به دست خود، به هلاکت نیفکنید! و نیکی کنید! که خداوند، نیکوکاران را دوست می‌دارد. بیان موضوع انفاق پس از امر به تقوا می‌تواند اشاره به این معنا باشد که از مصادیق تقوا انفاق کردن در راه خداست.

برکات خدا

بهره‌مند شدن جوامع بشری از توسعه و برکات فراوان و گوناگون آسمان و زمین، در صورت ایمان و رعایت تقوا می‌باشد: ولو ان اهل القری ءامنوا واتقوا لفتحنا علیهم برکـت من السماء والارض... و اگر اهل شهرها و آبادیها، ایمان می‌آوردند و تقوا پیشه می‌کردند، برکات آسمان و زمین را بر آنها می‌گشودیم... .

نزول برکات آسمان و زمین

نزول آب با برکت از آسمان، از آثار تقواپیشگی جوامع است: ولو ان اهل القری ءامنوا واتقوا لفتحنا علیهم برکـت من السماء والارض ولـکن کذبوا فاخذنـهم بما کانوا یکسبون. و اگر اهل شهرها و آبادیها، ایمان می‌آوردند و تقوا پیشه می‌کردند، برکات آسمان و زمین را بر آنها می‌گشودیم ولی (آنها حق را) تکذیب کردند ما هم آنان را به کیفر اعمالشان مجازات کردیم.

بهره‌مندی از بشارتهای الهی

تقوا، عامل بهره‌مندی از بشارتهای الهی می‌باشد: بلی ان تصبروا وتتقوا ویاتوکم من فورهم هـذا یمددکم ربکم بخمسة ءالـف من الملـئکة مسومین• وما جعله الله الا بشری لکم ولتطمئن قلوبکم به وما النصر الا من عند الله العزیز الحکیم. آری، (امروز هم) اگر استقامت و تقوا پیشه کنید، و دشمن به همین زودی به سراغ شما بیاید، خداوند شما را به پنج هزار نفر از فرشتگان ، که نشانه‌هایی با خود دارند، مدد خواهد داد! ولی اینها را خداوند فقط بشارت، و برای اطمینان خاطر شما قرار داده وگرنه، پیروزی تنها از جانب خداوند توانای حکیم است! الذین ءامنوا وکانوا یتقون• لهم البشری فی الحیوة الدنیا وفی الاخرة... همانها که ایمان آوردند، و (از مخالفت فرمان خدا) پرهیز می‌کردند. در زندگی دنیا و در آخرت، شاد (و مسرور)ند... .

بشارت مؤمنان به بهشت

بشارت مؤمنان به بهشت، پیامد رعایت تقوا در زندگی زناشویی و محیط خانواده می‌باشد: نساؤکم حرث لکم فاتوا حرثکم انی شئتم وقدموا لانفسکم واتقوا الله واعلموا انکم ملـقوه وبشر المؤمنین. زنان شما، محل بذرافشانی شما هستند پس هر زمان که بخواهید، می‌توانید با آنها آمیزش کنید. و (سعی نمائید از این فرصت بهره گرفته، با پرورش فرزندان صالح) اثر نیکی برای خود، از پیش بفرستید! و از خدا بپرهیزید و بدانید او را ملاقات خواهید کرد و به مؤمنان، بشارت ده!

برخورداری از بشارت‌های محمد

تقوا، زمینه برخورداری از بشارت‌های محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و قرآن میرشود: فانما یسرنـه بلسانک لتبشر به المتقین... و ما فقط آن (قرآن) را بر زبان تو آسان ساختیم تا پرهیزگاران را بوسیله آن بشارت دهی، و دشمنان سرسخت را با آنان انذار کنی.

بصیرت

تقوا، باعث بیداری و بصیرت انسان از خطر شیطان میرشود: ان الذین اتقوا اذا مسهم طــئف من الشیطـن تذکروا فاذا هم مبصرون. پرهیزگاران هنگامی که گرفتار وسوسه‌های شیطان شوند، به یاد (خدا و پاداش و کیفر او) می‌افتند و (در پرتو یاد او، راه حق را می‌بینند و) ناگهان بینا می‌گردند.

بهره‌مندی از بصیرت ویژه

رعایت تقواو ترس از خدا، موجب بهره‌مندی از بصیرتی ویژه، برای شناخت حق و باطل می‌شود: یـایها الذین ءامنوا ان تتقوا الله یجعل لکم فرقانـا... ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اگر از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید، برای شما وسیله‌ای جهت جدا ساختن حق از باطل قرار می‌دهد (روشن بینی خاصی که در پرتو آن، حق را از باطل خواهید شناخت) نکره آمدن کلمه «فرقانا» حکایت دارد که این بصیرت خدادادی، عنایتی ویژه و غیر از عقل و فطرت و مانند آن است که خداوند به عموم انسان‌ها عطا فرموده است و از آن به بیداردلی تعبیر می‌شود و این بیداردلی برای شناخت حقو باطل است.

بهره مندی از تعالیم خدا

تقوا، زمینه ساز بهره‌مندی از تعلیمات ویژه الهی می‌شود: ... واتقوا الله ویعلمکم الله... از خدا بپرهیزید! و خداوند به شما تعلیم می‌دهد... . در تفسیر «یعلمکم الله» اقوالی وجود دارد: برخی گفته‌اند: مقصود از آن تعلیم شرایع دین و مسائل حلال و حرام است و برخی بر این قولند که تقوا سبب تعلیم الهی است.

منبع

فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «تقوا».